Opisany w tym artykule przegląd ma na celu przedstawienie pełnego obrazu zespołu bólu mięśniowo-powięziowego, w tym tego, jak często występuje, co go powoduje, jak się rozwija, jak można go zidentyfikować i jak należy go leczyć – w oparciu o najnowsze badania i zalecenia ekspertów.

Spis treści

Wprowadzenie

Zespół bólu mięśniowo-powięziowego (ang. Myofascial Pain Syndrome – MSP) to długotrwały lub nawracający stan, który wpływa na mięśnie i otaczającą je tkankę łączną.

MSP powoduje ból i tkliwość w określonych obszarach, często z powodu wrażliwych miejsc w mięśniach zwanych mięśniowo-powięziowymi punktami spustowymi (MTrP).

Punkty spustowe mogą być aktywne – powodując ciągły ból, lub utajone, co oznacza, że bolą tylko po dotknięciu lub stymulacji. Oba typy mogą prowadzić do ograniczenia ruchu, osłabienia mięśni i bólu, który rozprzestrzenia się na inne obszary. Mogą pojawić się także problemy z funkcjonowaniem mięśni i objawy związane z układem nerwowym. Więcej o punktach spustowych przeczytasz w artykule poniżej.

Punkty spustowe – kompendium wiedzy

Zespół bólu mięśniowo-powięziowego jest często lekceważony lub nieprawidłowo diagnozowany. Dzieje się tak głównie dlatego, że jego objawy pokrywają się z innymi schorzeniami, nie ma jasnych międzynarodowych standardów diagnostycznych i nadal nie został w pełni poznany.  W rezultacie pacjenci często spotykają się z opóźnieniami lub niewłaściwym leczeniem, co może poważnie wpływać na jakość ich życia.

Niniejszy przegląd ma na celu przedstawienie pełnego obrazu zespołu bólu mięśniowo-powięziowego, w tym tego, jak często występuje, co go powoduje, jak się rozwija, jak można go zidentyfikować i jak należy go leczyć – w oparciu o najnowsze badania i zalecenia ekspertów.

Częstość występowania zespołu bólu mięśniowo-powięziowego

Dokładna liczba osób dotkniętych zespołem bólu mięśniowo-powięziowego jest trudna do określenia, ponieważ badania wykorzystują różne metody i kryteria diagnostyczne. Jest on jednak powszechnie uznawany za główne źródło bólu związanego z mięśniami.

Wśród dorosłych w wieku od 30 do 60 lat zespół bólu mięśniowo-powięziowego występuje częściej u kobiet (około 65%) niż u mężczyzn (około 37%).

U osób starszych w wieku powyżej 65 lat częstość występowania może wynosić nawet 85%. W badaniach w miejscu pracy, na przykład wśród kobiet obsługujących maszyny do szycia, MPS stwierdzono u ponad 15% – szczególnie w szyi i ramionach – w porównaniu do 9% w grupie kontrolnej.

W środowisku medycznym MPS pojawia się jeszcze częściej. Jedno z badań przeprowadzonych w klinikach medycyny wewnętrznej wykazało, że prawie 30% pacjentów z bólem miało MPS, co czyni go jedną z najczęstszych diagnoz.

W klinikach bólu liczby te są wyższe. Jeden ośrodek zgłosił MPS u 85% swoich pacjentów, podczas gdy w innym stwierdzono, że 93% osób z bólem mięśniowo-szkieletowym miało punkty spustowe, które były głównym źródłem bólu w 74% przypadków.

MPS jest również powszechny u osób z innymi schorzeniami. Na przykład 61% pacjentów z kompleksowym zespołem bólu regionalnego również miało MPS. W badaniu 224 osób z długotrwałym bólem szyi, każdy pacjent miał punkty spustowe.

Wśród osób po chorobie nowotworowej MPS jest również problemem. Około 45% kobiet po wyleczeniu raka piersi rozwinęło MPS w ciągu roku od operacji, głównie w mięśniach ramion. Ponadto u prawie 12% pacjentów leczonych z powodu raka głowy i szyi rozwinął się MPS, zwłaszcza po operacji lub radioterapii.

Ból mięśniowo-powięziowy – czynniki ryzyka

Zespół bólu mięśniowo-powięziowego (MPS) ma wiele możliwych przyczyn. Co więcej, często więcej niż jeden czynnik przyczynia się do jego rozwoju i utrzymywania się w czasie.

Czynniki ryzyka można podzielić na cztery główne kategorie – fizyczne, ogólnoustrojowe, psychologiczne i związane ze stylem życia. Często wchodzą one ze sobą w interakcje, czyniąc MPS bardziej złożonym do diagnozowania i leczenia.

Czynniki fizyczne i mechaniczne

Powtarzające się eksploatacja mięśni – powszechna w zawodach obejmujących pracę fizyczną, sporcie lub długie godziny w jednej pozycji – mogą powodować mikrourazy włókien mięśniowych i prowadzić do powstawania punktów spustowych. Nawet jednorazowe urazy, takie jak nadwyrężenia lub naderwania, mogą powodować długotrwały ból.

Jedna pozycja ciała, zwłaszcza utrzymywana przez długi czas (np. siedzenie przy komputerze), dodatkowo obciąża mięśnie. Stany takie jak skolioza lub choroba zwyrodnieniowa stawów mogą również powodować nierównomierne napięcie mięśni i prowadzić do większego polegania na niektórych mięśniach, zwiększając ryzyko wystąpienia MPS.

Choroby ogólnoustrojowe i metaboliczne

Niektóre problemy zdrowotne mogą sprawić, że mięśnie będą bardziej podatne na powstawanie punktów spustowych. Na przykład:

  • Niedobór witaminy D – powszechny u pacjentów z MPS i znany z osłabienia funkcji mięśni.
  • Niedoczynność tarczycy – powoduje zmęczenie i osłabienie mięśni, utrudniając regenerację.
  • Niedobory żelaza, magnezu i wapnia – prowadzą do słabego dotlenienia mięśni i dysfunkcji.

Prawidłowe odżywianie i równowaga hormonalna są ważne w zapobieganiu i leczeniu MPS.

Czynniki psychologiczne i emocjonalne

Stres i napięcie emocjonalne mogą prowadzić do ciągłego skurczu mięśni, zwłaszcza szyi, ramion i szczęki. Z czasem może to prowadzić do powstawania punktów spustowych i zwiększonego bólu.

Depresja jest również powiązana z MPS. Osoby z przewlekłym bólem często doświadczają depresji. Co więcej, związek ten może działać w obie strony – depresja może pogorszyć odczuwanie bólu, a przewlekły ból może pogorszyć nastrój i zdrowie psychiczne.

Styl życia i czynniki behawioralne

Brak aktywności fizycznej przyczynia się do sztywności i osłabienia mięśni, co zwiększa ryzyko wystąpienia MPS. Regularne ćwiczenia pomagają utrzymać mięśnie elastyczne, silne i zdrowe.

Nawyki takie jak zaciskanie szczęki lub zgrzytanie zębami (powszechne u osób z problemami stawów skroniowo-żuchwowych) mogą również powodować przewlekłe napięcie mięśni twarzy i szyi, prowadząc do bólu i punktów spustowych.

Problemy ze snem, zwłaszcza bezsenność, są silnie powiązane z MPS. Słaby sen wpływa na to, jak organizm przetwarza ból i jak dobrze mięśnie się regenerują, pogarszając objawy MPS i utrudniając ich leczenie.

Hipotetyczna patogeneza zespołu bólu mięśniowo-powięziowego

Dokładne przyczyny zespołu bólu mięśniowo-powięziowego nadal nie są w pełni zrozumiałe. Jak do tej pory naukowcy zaproponowali kilka teorii wyjaśniających, w jaki sposób rozwijają się i utrzymują bolesne mięśniowo-powięziowe punkty spustowe. Mechanizmy te obejmują zarówno lokalne zmiany w tkance mięśniowej, jak i szersze zmiany w układzie nerwowym.

Ból rzutowany i wczesne teorie

Pomysł, że ból może być odczuwany w obszarach oddalonych od jego rzeczywistego źródła (znany jako ból rzutowany) został po raz pierwszy zbadany przez Kellgrena. Wykazał on, że wstrzyknięcie pewnych roztworów do mięśni lub ścięgien może powodować ból w pobliskich lub odległych obszarach. Późniejsi badacze potwierdzili ten wzorzec i odkryli, że układ nerwowy odgrywa kluczową rolę w postrzeganiu i rozprzestrzenianiu się bólu.

Hipoteza Kopciuszka

Teoria ta wyjaśnia, w jaki sposób małe włókna mięśniowe – zwłaszcza te używane stale podczas powtarzalnych zadań o niskiej intensywności – mogą zostać nadwyrężone. Włókna te, zwane włóknami typu I, są rekrutowane jako pierwsze i pozostają aktywne dłużej podczas długotrwałych zadań, takich jak pisanie na klawiaturze lub gra na instrumencie. Bez wystarczającego odpoczynku ulegają one uszkodzeniu, co prowadzi do stanów zapalnych, utraty energii i ostatecznie punktów spustowych. Nazywa się to hipotezą Kopciuszka, ponieważ włókna te „zawsze pracują”, podobnie jak bajkowa postać Kopciuszka.

Dysfunkcja płytki nerwowo-mięśniowej

Badania pokazują, że punkty spustowe mogą wiązać się z nieprawidłową aktywnością elektryczną w synapsie nerwowo-mięśniowej – miejscu, w którym komórki nerwowe łączą się z mięśniami. Obszary te uwalniają zbyt dużo acetylocholiny (ACh), powodując ciągłe, niekontrolowane skurcze mięśni. To ciągłe napięcie mięśni tworzy ciasne, bolesne pasma odczuwane w punktach spustowych.

Hipoteza zintegrowanego punktu spustowego

Ta powszechnie akceptowana teoria, opracowana przez Simonsa, opiera się na koncepcji dysfunkcji nerwowo-mięśniowej. Proponuje ona, że powtarzające się napięcie mięśni prowadzi do ciągłego uwalniania ACh, co powoduje przedłużone skurcze mięśni. Skurcze te obniżają lokalne pH (czyniąc obszar bardziej kwaśnym) i wyzwalają uwalnianie zapalnych substancji chemicznych, takich jak histamina i bradykinina, przyczyniając się do bólu i podrażnienia tkanek.

Centralna sensytyzacja

Mechanizm ten obejmuje mózg i rdzeń kręgowy. Kiedy punkty spustowe wysyłają stałe sygnały bólowe, układ nerwowy staje się nadmiernie wrażliwy. W rezultacie nawet łagodne bodźce mogą być odczuwane jako bardzo bolesne. Ta zwiększona wrażliwość może powodować rozprzestrzenianie się i utrzymywanie bólu, nawet po ustąpieniu pierwotnego problemu.

Neurogenne zapalenie

W tym przypadku zakończenia nerwowe same uwalniają substancje, takie jak substancja P i histamina, które wywołują stan zapalny w otaczającej tkance. Proces ten zwiększa przepływ krwi, obrzęk tkanek i wrażliwość na ból. Może również obniżyć próg bólu, co oznacza, że nawet lekki dotyk może stać się bolesny – stan znany jako allodynia. Uważa się, że neurogenne zapalenie przyczynia się do przewlekłości punktów spustowych.

Zagęszczanie powięzi

Inna koncepcja koncentruje się na zmianach w powięzi. Gdy tkanka ta jest nadmiernie używana lub uszkodzona, może ulec zgrubieniu lub „zagęszczeniu”, przez co mięśnie stają się sztywniejsze i mniej zdolne do prawidłowego kurczenia się. Stan zapalny w powięzi może dodatkowo zwiększać ból i ograniczenia ruchowe. Uważa się, że zmiany na poziomie komórkowym (we włóknach mięśniowych, komórkach tkanki łącznej i macierzy między nimi) odgrywają rolę w tym procesie.

Mechanizmy te często nakładają się na siebie i współdziałają, angażując zarówno mięśnie, jak i układ nerwowy. Razem pomagają wyjaśnić, dlaczego zespół bólu mięśniowo-powięziowego często staje się przewlekły i dlaczego jest tak powszechny i trudny do leczenia.

Aktualne metody diagnostyczne

Diagnozowanie zespołu bólu mięśniowo-powięziowego jest nadal wyzwaniem, ponieważ nie ma powszechnie akceptowanych, obiektywnych lub znormalizowanych kryteriów diagnostycznych.

Klinicyści polegają głównie na zgłoszeniach bólu przez pacjenta, badaniu fizykalnym i wykluczeniu innych przyczyn. Podejścia te różnią się jednak w zależności od lekarza, co prowadzi do niespójnych diagnoz.

Najczęściej stosowane wytyczne zostały opracowane przez Davida Simonsa w 1999 roku. Obejmują one pięć głównych kryteriów:

  • Miejscowy ból
  • Wzorce bólu rzutowanego
  • Napięte pasmo w mięśniu
  • Tkliwość w punkcie spustowym
  • Ograniczony zakres ruchu

Konieczne jest również spełnienie co najmniej jednego mniej istotnego kryterium, takiego jak

  • Odtworzenie bólu pacjenta poprzez naciśnięcie punktu spustowego
  • Zaobserwowanie miejscowej reakcji skurczowej
  • Uśmierzenie bólu po rozciągnięciu mięśnia lub ostrzyknięciu punktu spustowego.

Chociaż kryteria te są przydatne, w dużej mierze zależą od umiejętności i doświadczenia osoby badającej, co może skutkować różnymi wynikami u różnych klinicystów.

Aby poprawić dokładność, naukowcy badają bardziej obiektywne narzędzia wspierające diagnozę:

  • Ilościowe testy sensoryczne, algometria i uwarunkowana modulacja bólu pomagają ocenić, w jaki sposób organizm odczuwa i przetwarza ból.
  • Techniki obrazowania, takie jak rezonans magnetyczny, elastografia, ultrasonografia i obrazowanie termiczne, są badane w celu wykrycia zmian w strukturze mięśni, przepływie krwi i sztywności tkanek związanych z MPS.
  • Elastografia wibracyjna mierzy sztywność mięśni w celu identyfikacji napiętych pasm.
  • Elektromiografia (EMG) może wykryć nieprawidłową aktywność elektryczną w punktach spustowych, prawdopodobnie związaną z nadmiernym uwalnianiem acetylocholiny.

Choć obiecujące, te zaawansowane narzędzia są nadal wykorzystywane głównie w badaniach i nie są jeszcze częścią rutynowej praktyki klinicznej. Potrzebny jest dalszy rozwój i walidacja, zanim staną się one powszechnie akceptowane.

Diagnostyka różnicowa

Rozpoznanie zespołu bólu mięśniowo-powięziowego może być trudne, ponieważ ma on wspólne objawy z kilkoma innymi schorzeniami, zwłaszcza tymi, które powodują przewlekły ból mięśniowo-szkieletowy. Dokładna ocena kliniczna jest niezbędna do odróżnienia MPS od tych nakładających się zaburzeń.

Fibromialgia

MPS i fibromialgia często wyglądają podobnie, ale różnią się w kilku kluczowych kwestiach:

  • MPS powoduje zlokalizowany ból w określonych mięśniach, zwykle związany z mięśniowo-powięziowymi punktami spustowymi.
  • Fibromialgia obejmuje rozległy, długotrwały ból (ponad 3 miesiące), z tkliwymi punktami, które nie są powiązane z określonymi pasmami mięśni i nie powodują bólu rzutowanego ani drżenia. Leczenie miejscowe zwykle nie jest skuteczne. Uważa się, że fibromialgia jest spowodowana centralną sensytyzacją – zmianą w sposobie, w jaki mózg i rdzeń kręgowy przetwarzają ból.

Chociaż te dwa schorzenia różnią się od siebie, niektórzy pacjenci mogą wykazywać cechy obu. Klinicyści często klasyfikują pacjentów na podstawie tego, czy ich ból ma charakter regionalny czy rozległy oraz czy występuje u nich uczulenie ośrodkowe.

Ból neuropatyczny

Stany takie jak radikulopatia i neuropatia obwodowa mogą przypominać MPS, ponieważ oba mogą powodować promieniujący ból.

Jednak bólowi neuropatycznemu zwykle towarzyszą

  • Drętwienie, mrowienie lub pieczenie
  • Osłabienie mięśni
  • Zniesione odruchy
  • Ból wzdłuż ścieżek nerwowych (dermatomów).

W przeciwieństwie do tego, MPS:

  • Nie powoduje utraty czucia ani osłabienia związanego z nerwami.
  • Powoduje niedermatomalne wzorce bólu pochodzące z określonych mięśni.

Dokładne badanie neurologiczne ma kluczowe znaczenie dla identyfikacji objawów wskazujących raczej na stany neuropatyczne niż MPS.

Choroby stawów

MPS może być mylony z chorobami stawów, takimi jak choroba zwyrodnieniowa stawów, zapalenie kaletki maziowej, tendinopatia lub zaburzenia stawu skroniowo-żuchwowego, ponieważ te stany również wiążą się z miejscowym bólem podczas ruchu.

Kluczowe różnice obejmują:

  • W MPS ból jest powodowany przez punkty spustowe w pobliskich mięśniach, a nie w samym stawie.
  • W zaburzeniach stawów ból jest zwykle związany z ruchem stawu i często jest potwierdzony przez obrazowanie (np. zdjęcia rentgenowskie wykazujące zapalenie stawów lub uszkodzenie stawu).

Na przykład, ból barku może wynikać z punktów spustowych w mięśniu czworobocznym, a nie ze stawu barkowego. W przypadku stawów skroniowo-żuchwowych ból jest często związany ze stawami (z klikaniem lub blokowaniem szczęki), ale ból szczęki związany z MPS jest spowodowany punktami spustowymi w mięśniach takich jak żwacz lub mostkowo-obojczykowo-sutkowy.

Co ciekawe, problemy ze stawami i MPS mogą współistnieć, szczególnie w stanach takich jak zaburzenia stawów skroniowo-żuchwowych. W takich przypadkach leczenie zarówno stawów, jak i mięśni jest niezbędne do skutecznego złagodzenia bólu.

Odróżnienie MPS od podobnych schorzeń wymaga:

  • Dokładnego wywiadu z pacjentem
  • Badanie fizykalne, zwłaszcza badanie palpacyjne pod kątem punktów spustowych
  • Oceny neurologicznej
  • Czasami obrazowanie w celu wykluczenia patologii stawów

Zidentyfikowanie właściwego źródła bólu – mięśnia, nerwu lub stawu – jest kluczem do wyboru właściwego leczenia i poprawy wyników leczenia pacjenta.

Leczenie farmakologiczne zespołu bólu mięśniowo-powięziowego

W leczeniu MPS badano kilka klas leków, ale większość dowodów jest ograniczona lub niejednoznaczna. Środki farmakologiczne mogą pomóc złagodzić ból i poprawić funkcjonowanie, ale wiele badań wykazuje niespójne wyniki, często z powodu małej liczebności próby lub braku badań wysokiej jakości.

Leki zwiotczające mięśnie

Tego rodzaju leki działają na ośrodkowy układ nerwowy w celu zmniejszenia napięcia mięśni i bólu, ale ich skuteczność w przypadku MPS jest niepewna.

  • Cyklobenzapryna – może pomóc w krótkotrwałym bólu w niektórych przypadkach, ale dowody są mieszane i nie są wystarczająco mocne, aby zalecić ją zamiast placebo.
  • Tizanidyna – niektóre badania obserwacyjne sugerują poprawę w zakresie bólu i snu, ale wyniki są niespójne i nie poparte silnymi badaniami klinicznymi.
  • Baklofen – wykazuje niewielką poprawę w zakresie bólu i funkcjonowania, ale nie przynosi wyraźnych korzyści w porównaniu z innymi lekami zwiotczającymi mięśnie lub placebo.
  • Tiocolchicoside – może pomóc w bólu i mobilności, zwłaszcza w połączeniu z innymi metodami leczenia (np. ultradźwiękami lub żelami przeciwzapalnymi), ale potrzebne są bardziej solidne dowody.

Leki przeciwdepresyjne

Stosuje się je ze względu na swoje właściwości przeciwbólowe, zwłaszcza w przypadku bólu przewlekłego.

  • Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (np. amitryptylina, nortryptylina) – wykazano, że zmniejszają ból w MPS i zaburzeniach stawów skroniowo-żuchwowych, ale długoterminowe skutki są niejasne.
  • Leki na bazie serotoniny (np. citalopram, sumatryptan, tropisetron) – w dostępnych badaniach wykazano ograniczone korzyści lub ich brak. Tropisetron może łagodzić ból poprzez miejscowe wstrzyknięcie, ale dowody są minimalne.

Leki przeciwdrgawkowe

  • Gabapentyna – stosowana w leczeniu bólu nerwów. Może pomóc niektórym pacjentom z MPS, ale wydaje się mniej skuteczna niż leki przeciwdepresyjne i nie ma mocnych dowodów z badań klinicznych.

Leki przeciwbólowe

Standardowe leki przeciwbólowe, w tym niesteroidowy leku przeciwzapalne i leki miejscowe, są powszechnie stosowane, ale wykazują mieszaną skuteczność.

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (np. flurbiprofen, ibuprofen, nimesulid)

  • Flurbiprofen – może pomóc w bólu i mobilności, ale nie lepiej niż suche igłowanie lub miejscowe zastrzyki znieczulające.
  • Ibuprofen – nie poprawiał znacząco objawów w niektórych badaniach i był mniej skuteczny niż terapia laserem.
  • Nimesulid – wykazał korzyści w połączeniu z aparatem doustnym w MPS związanym ze szczęką, ale brakowało bezpośredniego porównania z placebo.

Diklofenak – miejscowe plastry lub żele zapewniały pewną ulgę w bólu i poprawiały funkcjonowanie, ale w niektórych badaniach były mniej skuteczne niż masaże lub terapie ziołowe. Doustny diklofenak w połączeniu z rozciąganiem pomagał w bólu kolana, ale suche igłowanie było lepsze.

Lidokaina (miejscowo) – może poprawić ból i niepełnosprawność u niektórych pacjentów, ale wyniki są niespójne w różnych badaniach. Porównanie z innymi metodami leczenia, takimi jak bupiwakaina, daje mieszane wyniki.

Inne środki miejscowe (kapsaicyna, krem EMLA)

  • Kapsaicyna – może zmniejszać ból, ale może powodować uczucie pieczenia. Łączenie z innymi lekami nie przynosi wyraźnych korzyści.
  • Krem EMLA – wykazał lepsze wyniki niż ultradźwięki w jednym badaniu, ale wymaga dalszych badań.

Opioidy – słabe opioidy mogą przynieść ulgę w bólu u niektórych pacjentów, ale brak randomizowanych badań i obawy dotyczące długoterminowego bezpieczeństwa oznaczają, że ogólnie rzecz biorąć nie zaleca się ich w przypadku zespołu bólu mięśniowo-powięziowego.

Podsumowując, farmakologiczne opcje leczenia zespołu bólu mięśniowo-powięziowego wykazują ograniczone i niespójne dowody. Podczas gdy niektóre leki – takie jak TCA, tiokolchikozyd lub miejscowo lidokaina – mogą zapewniać krótkotrwałą ulgę, terapie farmakologiczne (takie jak suche igłowanie, fizjoterapia lub terapia manualna) często okazują się bardziej skuteczne. Ogólnie rzecz biorąc, multimodalne podejście, które łączy leczenie farmakologiczne i niefarmakologiczne, jest prawdopodobnie najskuteczniejszą strategią leczenia MPS.

Terapie igłowania w zespole bólu mięśniowo-powięziowego

Terapie igłowania polegają na wprowadzaniu igieł do mięśni w celu leczenia mięśniowo-powięziowych punktów spustowych. Techniki te mogą być wykonywane z lekami lub bez nich i wykazały różny poziom skuteczności w zmniejszaniu bólu i poprawie funkcjonowania u osób z MPS.

Zastrzyki w punkty spustowe 

Miejscowe środki znieczulające 

Blokują sygnały bólowe poprzez działanie na błony nerwowe. Badania pokazują, że zastrzyki takie jak lidokaina konsekwentnie zmniejszają krótkotrwały ból, szczególnie w mięśniach szyi, głowy i szczęki.

  • W niektórych badaniach skuteczniejsze niż suche igłowanie i toksyna botulinowa A (BTX-A).
  • Poprawa maksymalnego otwarcia ust (w MPS związanym ze szczęką)
  • Powtarzane zastrzyki działają lepiej niż pojedyncze zabiegi
  • Korzyści mogą jednak nie przekładać się na długoterminowe funkcjonowanie lub wyniki psychologiczne.

Toksyna botulinowa A (BTX-A)

BTX-A działa poprzez blokowanie acetylocholiny, która rozluźnia mięśnie i redukuje sygnały bólowe.

  • Niektóre badania wykazują złagodzenie bólu po 12 tygodniach, szczególnie w przypadku MPS dna miednicy.
  • Może poprawiać dyspareunię i samopoczucie emocjonalne
  • Wyniki są mniej spójne niż w przypadku miejscowych środków znieczulających i nie zawsze lepsze niż placebo
  • Obecne dowody są mieszane. Potrzeba więcej badań, aby potwierdzić ich skuteczność.

Niefarmakologiczne techniki igłowania

Suche igłowanie

Suche igłowanie wykorzystuje cienką igłę wprowadzaną do punktu spustowego bez wstrzykiwania leków. Celuje bezpośrednio w mięsień, aby wywołać miejscową reakcję skurczową, która może pomóc w dezaktywacji punktu spustowego.

  • Skuteczny w krótkotrwałym łagodzeniu bólu, szczególnie w przypadku MPS szyi, ramion i górnej części ciała.
  • Poprawia zakres ruchu (ROM) w krótkim okresie czasu
  • Działa lepiej niż placebo/leczenie pozorowane
  • Mniej skuteczne niż miejscowe środki znieczulające lub fizjoterapia w przypadku długoterminowych wyników, takich jak trwałe zmniejszenie bólu lub poprawa funkcjonalności
  • Może być dobrym rozwiązaniem dla natychmiastowego złagodzenia objawów.

Akupunktura

Akupunktura polega na wkłuwaniu igieł w tradycyjne miejsca lub punkty spustowe, często w oparciu o zasady medycyny chińskiej.

  • W niektórych badaniach wykazano, że jest bardziej skuteczna niż NLPZ lub lidokaina (np. MPS w dolnej części pleców).
  • Pomaga poprawić ból i funkcjonowanie w MPS związanych z kolanem i szczęką
  • Najskuteczniejsza, gdy jest stosowana bezpośrednio na MTrP, a nie tylko na tradycyjne punkty akupunkturowe
  • Wyniki różnią się w zależności od rodzaju (akupunktura tradycyjna, punktowa lub laserowa)
  • Ogólnie rzecz biorąc, akupunktura może być korzystna, ale zmienność technik utrudnia interpretację dowodów

Niefarmakologiczne metody leczenia zespołu bólu mięśniowo-powięziowego

Terapie niefarmakologiczne są szeroko stosowane w leczeniu MPS i często stanowią podstawę leczenia. Obejmują one zabiegi fizykalne, terapie manualne i techniki wspomagające. Chociaż wiele z nich jest obiecujących, ich skuteczność jest różna, a większość zapewnia korzyści krótko- i średnioterminowe.

Zabiegi fizykoterapeutyczne

Przezskórna elektryczna stymulacja nerwów (TENS)

TENS pomaga zmniejszyć ból poprzez blokowanie sygnałów bólowych w układzie nerwowym.

  • Może poprawić ból, zakres ruchu (ROM) i próg bólu uciskowego (PPT).
  • Najbardziej skuteczne są ustawienia o wysokiej intensywności i niskiej częstotliwości.
  • Korzyści podobne do akupunktury TENS, ale brak wyraźnej przewagi nad innymi metodami leczenia, takimi jak kinesio taping (KT)
  • Ograniczone dowody w porównaniu z placebo lub zastrzykami

Stymulacja magnetyczna (MS)

Powtarzalna stymulacja magnetyczna ukierunkowana na mięśnie i nerwy.

  • Wykazano, że zmniejsza ból i poprawia ROM w zespołu bólu mięśniowo-powięziowego szyi i miednicy.
  • Może odpowiadać wynikom rozluźniania mięśniowo-powięziowego lub leczenia skojarzonego.
  • Obiecująca, ale nie wyraźnie lepsza od innych terapii

Terapia ultradźwiękami (US)

US wykorzystuje fale dźwiękowe w celu zmniejszenia stanu zapalnego i promowania gojenia.

  • Ciągłe ultradźwięki o niskiej intensywności poprawiają ból i próg bólu uciskowego
  • W niektórych badaniach wykazano, że są równie skuteczne jak miejscowe środki znieczulające 
  • Szybsza ulga w bólu niż szyny i ćwiczenia w MPS związanym ze szczęką
  • Obiecujące, ale potrzeba więcej bezpośrednich porównań

Laser

Laser stymuluje gojenie tkanek i zmniejsza stan zapalny.

  • Poprawia ból, zakres ruchu, niepełnosprawność i jakość życia
  • Najbardziej skuteczna przy użyciu lasera o niskim lub wysokim natężeniu
  • Konsekwentne korzyści w porównaniu z placebo, ale protokoły leczenia są różne
  • Konieczne są dalsze badania w celu standaryzacji stosowania

Pozaustrojowa terapia falą uderzeniową (ESWT)

ESWT promuje naprawę tkanek poprzez stymulację mechaniczną.

  • Poprawia ból, próg bólu uciskowego i funkcjonowanie, szczególnie w przypadku MPS szyi i barku.
  • Lepsza niż leczenie pozorowane, ale podobna do innych terapii (suche igłowanie, laser)
  • Wykazuje potencjał, ale nie jest wyraźnie bardziej skuteczna niż alternatywne metody.

Terapie manualne i wspomagające

Terapia manualna

Obejmuje techniki takie jak mobilizacja tkanek miękkich, uwalnianie punktów spustowych i kompresja niedokrwienna.

  • Skuteczna w zmniejszaniu bólu i poprawie zakresu ruchomości
  • Działa równie dobrze jak suche igłowanie dla wyników krótko- i średnioterminowych
  • Brak wyraźnej przewagi nad rozciąganiem, kinesio tapingiem lub doradztwem w przypadku zaburzeń stawów skroniowo-żuchwowych i zespołu bólu mięśniowo-powięziowego okolicy ustno-twarzowej
  • Przydatne, ale nie zawsze lepsze od innych metod

Kinesio Taping (KT)

KT to elastyczna taśma nakładana na mięśnie w celu złagodzenia bólu i wsparcia ruchu.

  • Poprawia ból i zakres ruchu natychmiast po zabiegu
  • Brak trwałych korzyści w okresie obserwacji
  • Nie poprawia znacząco siły, funkcji ani progu bólu uciskowego
  • Najlepiej stosować jako krótkotrwałe wsparcie, a nie samodzielną terapię

Podsumowując, terapie niefarmakologiczne odgrywają kluczową rolę w leczeniu MPS. Niektóre zabiegi, takie jak ultradźwięki, laseroterapia i ESWT, wykazują silne dowody na zmniejszenie bólu i poprawę funkcji. Terapia manualna i KT mogą przynieść korzyści, zwłaszcza w krótkim okresie, ale mogą nie przewyższać innych opcji. TENS i stymulacja magnetyczna są obiecujące, ale wymagają dalszych badań. Ogólnie rzecz biorąc, połączenie metod fizycznych z aktywnymi terapiami, takimi jak rozciąganie lub praca manualna, często przynosi najlepsze rezultaty.

Wnioski

Zespół bólu mięśniowo-powięziowego to złożony stan biopsychospołeczny charakteryzujący się punktami spustowymi, które powodują ból, dysfunkcję mięśni i ograniczoną mobilność.

Diagnoza pozostaje trudna ze względu na brak ustandaryzowanych kryteriów i nakładanie się objawów z innymi przewlekłymi stanami bólowymi.

Identyfikacja punktów spustowych jest obecnie podstawową metodą diagnostyczną, choć postęp w technologii obrazowania obiecuje bardziej obiektywne podejście. Głębsze zrozumienie neurofizjologii tego schorzenia może zwiększyć dokładność diagnostyczną, ukierunkować leczenie i ułatwić diagnozy różnicowe.

Skuteczne leczenie zespołu bólu mięśniowo-powięziowego na ogół wymaga multimodalnego podejścia, które integruje terapie farmakologiczne i niefarmakologiczne.

Dowody wskazują na wystarczające poparcie dla stosowania miejscowych zastrzyków znieczulających, które konsekwentnie wykazują znaczną poprawę w zakresie bólu i funkcjonalności w porównaniu z placebo i terapiami alternatywnymi.

Niektóre dowody potwierdzają stosowanie suchego igłowania, akupunktury, stymulacji magnetycznej, terapii ultradźwiękowej, laseroterapii i terapii manualnej w celu poprawy bólu i / lub zakresu ruchomości, szczególnie w porównaniu z pozorowanymi lub placebo; jednak ich skuteczność w stosunku do terapii alternatywnych pozostaje niespójna.

Pozaustrojowa terapia falą uderzeniową ma pewne dowody potwierdzające jej stosowanie jako terapii wspomagającej. Z drugiej strony, terapie takie jak cyklobenzapryna, diklofenak, tiokolchikozyd, kapsaicyna, krem EMLA i TENS wykazują niewystarczające dowody na ich skuteczność w MPS i potrzebne są dalsze badania wysokiej jakości.

Ponadto skuteczność baklofenu, gabapentyny, tyzanidyny i tryptanów pozostaje niewystarczająca do określenia, ponieważ obecne dowody są ograniczone lub niejednoznaczne.

Podejście skoncentrowane na pacjencie, leczenie łączone oparte na dowodach naukowych ze wspólnymi celami pacjenta i lekarza, jest niezbędne do skutecznego leczenia zespołu bólu mięśniowo-powięziowego.

Przyszłe badania powinny mieć na celu udoskonalenie metod diagnostycznych i ocenę długoterminowych wyników zintegrowanych strategii leczenia w celu poprawy jakości życia pacjentów i zmniejszenia obciążenia opieki zdrowotnej związanego z tym schorzeniem.

Literatura

Steen JP, Jaiswal KS, Kumbhare D. Myofascial Pain Syndrome: An Update on Clinical Characteristics, Etiopathogenesis, Diagnosis, and Treatment. Muscle Nerve. 2025 Mar 20. doi: 10.1002/mus.28377. Epub ahead of print. PMID: 40110636.