Zespół mięśnia biodrowo-lędźwiowego to złożona patologia, która zazwyczaj wynika z urazu lub przeciążenia. Nie jest zaburzeniem częstym, być może z uwagi na trudności w jej zdiagnozowaniu. To z kolei może być spowodowane faktem, że objawy pokrywają się często z objawami pochodzącymi ze schorzeń odcinka lędźwiowego kręgosłupa lub urazów obrąbka stawowego.
Szacowany czas czytania: 12 minut
Czego dowiesz się z tego artykułu:
Mięsień biodrowo-lędźwiowy – anatomia
Mięsień biodrowo-lędźwiowy składa się z dwóch lub trzech struktur mięśniowych – mięśnia lędźwiowego większego, biodrowego, a także czasami lędźwiowego mniejszego.
Rozciąga się od poziomu kręgosłupa piersiowego/lędźwiowego (od Th12 do L4) aż do miednicy i kości udowej.
Przyczepy końcowe i początkowe
Mięsień lędźwiowy większy
Przyczep początkowy mięśnia lędźwiowego większego rozpoczyna się na wyrostkach poprzecznych kręgów Th12-L4 i znajdujących się pomiędzy wspomnianymi kręgami krążkach międzykręgowych (powierzchnia boczna), a także na wyrostkach żebrowych kręgów L1-L5.
Przyczep końcowy z kolei znajduje się na krętarzu mniejszym kości udowej.
Mięsień biodrowy
W przyczepie proksymalnym mięsień biodrowy rozpoczyna się od powierzchni wewnętrznej kości biodrowej, natomiast kończy łącząc się z mięśniem lędźwiowym większym na krętarzu mniejszym kości udowej.
Mięsień lędźwiowy mniejszy
Jeżeli obecny jest również mięsień lędźwiowy mniejszy, to rozpoczyna się od wyrostków poprzecznych kręgów Th12-L1, a kończy na gałęzi biodrowo-łonowej.
Czynność
Mięsień lędźwiowy większy i mięsień biodrowy wykonują zgięcie, jak również rotację zewnętrzną w stawie biodrowym.
Mięsień lędźwiowy mniejszy i większy przyczyniają się do zgięcia przedniego kręgosłupa lędźwiowego.
Dodatkowo mięsień lędźwiowy większy przyczynia się do zgięcia bocznego tułowia w kierunku przyczepu końcowego mięśnia i rotacji w stronę przeciwną (prawy mięsień lędźwiowy większy – zgięcie tułowia w prawo i rotacja w lewo).
Unerwienie i unaczynienie
Mięsień biodrowo-lędźwiowy unerwiają gałęzie splotu lędźwiowego (L1-L4) i nerw udowy. Unaczynienie z kolei zapewniają mu tętnice lędźwiowe, tętnica okalająca biodro głęboka, a także tętnica biodrowo-lędźwiowa.
Zespół mięśnia biodrowo-lędźwiowego a biodro tancerza
Zespół mięśnia biodrowo-lędźwiowego nazywa się też biodrem tancerza, a w literaturze anglojęzycznej nazwy tej używa się zamiennie z takimi określeniami jak zapalenie mięśnia biodrowo-lędźwiowego, biodro trzaskające/przeskakujące czy zakleszczenie mięśnia biodrowo-lędźwiowego.
Ważne, aby zdać sobie sprawę, że zespół mięśnia biodrowo-lędźwiowego to nie do końca to samo co biodro tancerza.
Biodro tancerza to patologia, w której sklasyfikowane zostały trzy możliwe przyczyny — zewnętrzną, śródstawową i wewnętrzną.
Pierwszą z nich, czyli przyczyną zewnętrzną jest przeskakiwanie pasma biodrowo-piszczelowego lub ścięgna mięśnia pośladkowego wielkiego przez krętarz większy.
Przyczyną śródstawową mogą być rozerwania obrąbka stawowego, podwichnięcie stawu biodrowego u dzieci, czy chondromatoza maziówkowa stawów.
Ostatnia przyczyna to przeskakiwanie ścięgna mięśnia biodrowo-lędźwiowego przez torebkę stawową po przedniej stronie głowy kości udowej, wyniosłość biodrowo-łonową lub egzostozę (narośl kostną) na krętarzu mniejszym.
Jeżeli objawowi przeskakiwania towarzyszy osłabienie lub ból zazwyczaj spowodowane zapaleniem ścięgna, lub kaletki, stan ten nazywamy właśnie zespołem mięśnia biodrowo-lędźwiowego.
Etiologia zespołu mięśnia biodrowo-lędźwiowego
Na rozwinięcie tej patologii narażeni są najbardziej sportowcy (szczególnie kobiety). Najczęściej występuje u biegaczy, tancerzy lub w sportach wymagających wykonywania wysokich skoków.
Zespół mięśnia biodrowo-lędźwiowego może pojawić się również u osób wykonujących aktywności wymagające powtarzalnego zgięcia w stawie biodrowym (szczególnie w odwiedzeniu) (Laible et al. 2013), a także tych z zapalnym lub zwyrodnieniowym zapaleniem stawów, czy też osteoporozą.
Chociaż może się tak zdarzyć, to u pacjentów po 60 roku życia z bólem biodra rzadko przyczyną będzie zespół mięśnia biodrowo-lędźwiowego.
Jeszcze inną przyczyną tej patologii jest zakleszczenie ścięgna mięśnia biodrowo-lędźwiowego w następstwie źle umiejscowionej lub zbyt dużej komponenty panewkowej przy wymianie stawu biodrowego (Schoof et al. 2017; Odri et al. 2014).
Objawy i obraz kliniczny
Głównym objawem zgłaszanym przez większość pacjentów będzie ból pleców na poziomie kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego. Często pojawia się w momencie wyprostu i zgięcia kręgosłupa, np. podczas zmiany pozycji, przejścia z siedzenia do stania oraz utrudnia przyjęcie i utrzymanie pozycji stojącej wyprostowanej.
Ból może promieniować w górę lub ku dołowi. Często występuje ból biodra, okolicy miednicy, pachwiny lub kontralateralnego pośladka. Ból promieniuje zazwyczaj nie dalej niż do poziomu stawu kolanowego. Co więcej, pacjenci mogą kuleć lub szurać stopami po podłożu.
W trakcie zginania lub prostowania często pojawia się również charakterystyczny objaw przeskakiwania/klikania w biodrze. Często można go wyczuć palpacyjnie, niekiedy też usłyszeć. Nie jest to jednak objaw, który występuje zawsze.
W trakcie badania palpacyjnego wyczuć można hipertoniczność lub napięcie mięśnia czworogłowego uda. Dodatkowo palpacja okolicy przyczepu końcowego mięśnia biodrowo-lędźwiowego na krętarzu mniejszym kości udowej może być bolesna. Pacjenci mogą również wykazywać obniżony zakres ruchu wyprostu w stawie biodrowym, a w stadium przewlekłym nadmierną lordozę lędźwiową.
Ponadto pozytywny objaw Ludloff’a i objaw trzaskającego biodra mogą sugerować zespół mięśnia biodrowo-lędźwiowego. MRI i USG mogą pomóc w diagnozie wykazując powiększenie kaletki maziowej i zgrubienie ścięgna mięśnia biodrowo-lędźwiowego (Di Sante et al. 2014; Laor 2010).
Diagnostyka różnicowa
Diagnostyka różnicowa obejmować będzie takie patologie jak na przykład:
- przepuklina odcinka lędźwiowego kręgosłupa,
- zapalenie stawu biodrowego,
- zapalenie kaletki maziowej stawu biodrowego,
- zespół biodra trzaskającego,
- rozerwanie obrąbka stawowego,
- neuropatia nerwów górnych skórnych pośladków.
Ponadto objawy mogą pochodzić z narządów wewnętrznych, dlatego też pod uwagę należy wziąć takie choroby, jak:
- zapalenie wyrostka robaczkowego,
- zapalenie gruczołu krokowego,
- kamica nerkowa,
- nowotwór jelita grubego,
- zapalenie jajowodu,
- zapalenie uchyłka.
Po stronie przyśrodkowej mięśnia biodrowo-lędźwiowego biegnie moczowód. Z tego powodu wydalanie kamieni nerkowych może wywołać jego podrażnienie i imitować objawy zespołu mięśnia biodrowo-lędźwiowego.
Warto mieć również na uwadze, że dysfunkcje mięśnia mogą powodować ograniczenia w pracy przepony, ale też w drugą stronę – zaburzenie pracy przepony może potencjalnie doprowadzić do dysfunkcji mięśnia biodrowo-lędźwiowego.
Osteopatyczne techniki manualne w leczeniu zespołu mięśnia biodrowo-lędźwiowego
Osteopatyczne techniki manualne wykorzystywane są w dysfunkcjach somatycznych mięśnia biodrowo-lędźwiowego w celu zmniejszenia bólu, poprawy zakresu ruchu i przywrócenia funkcji nerwowo-mięśniowo-szkieletowej.
Czym są dysfunkcje somatyczne? Są to zmiany w funkcji lub budowie mięśnia, lub stawu i objawiają się zmianami struktury tkanki, asymetrią, ograniczeniem ruchu i tkliwością.
W odniesieniu konkretnie do mięśnia biodrowo-lędźwiowego dysfunkcjami somatycznymi mogą być np. hipertoniczność, ograniczenie zakresu wyprostu i tkliwość.
Dodatkowo podejmując się osteopatycznej terapii manualnej obejmującej techniki energizacji mięśniowej (ang. muscle energy techniques) lub napięcia/przeciwnapięcia (ang. strain/counterstrain) u pacjentów z zespołem mięśnia biodrowo-lędźwiowego niezbędne są dwie rzeczy.
Pierwszą jest solidna wiedza z zakresu anatomii mięśnia biodrowo-lędźwiowego i struktur znajdujących się w jego sąsiedztwie.
Druga natomiast to świadomość połączeń powięziowych w obrębie tego mięśnia. Powięź otacza mięsień biodrowo-lędźwiowy i trzewia, a także łączy się z odnogą przepony.
Technika energizacji mięśniowej
Technika energizacji mięśni to metoda badania i terapii w medycynie osteopatycznej, która w bezpośredni sposób oddziałuje na dany mięsień lub staw (Thomas et al. 2019).
Obejmuje aktywną pracę mięśni pacjenta w precyzyjnie kontrolowanej pozycji, specyficznym kierunku i przeciw oporowi wywieranemu przez klinicystę.
Przeciwwskazania do wykonania techniki obejmują:
- Złamanie w miejscu dolegliwości
- Niestabilność miednicy lub stawu biodrowego
- Niedawno wykonana operacja lub osłabienie
- Niezdolność do wygenerowania skurczu izometrycznego
- Niezdolność do podążania za instrukcjami fizjoterapeuty
Technika energizacji mięśniowej na mięsień biodrowo-lędźwiowy
Terapeuta stoi po stronie dysfunkcji, a pacjent znajduje się w leżeniu przodem:
Wykonanie
- Rękę znajdującą się od strony głowy pacjenta połóż na tylnej stronie biodra po stronie dysfunkcyjnej.
- Drugą ręką chwyć przednią część uda tuż nad kolanem po stronie dysfunkcyjnej.
- Sprowadź biodro do wyprostu aż poczujesz barierę.
- Poinstruuj pacjenta, aby przyciągnął biodro do kozetki i utrzymał pozycje przez 3-5 sekund (skurcz izometryczny).
- Następnie poproś pacjenta o rozluźnienie. Kontynuuj sprowadzanie biodra do wyprostu aż do wyczucia kolejnej bariery.
- Powtórz krok 4 i 5 trzy do pięciu razy.
- Po wykonaniu serii powtórzeń pasywnie ustaw nogę w neutralnej pozycji.
- Dokonaj ponownej oceny dysfunkcji somatycznych.
Technika napięcia/przeciwnapięcia
Technika napięcia/przeciwnapięcia jest w przeciwieństwie do techniki energizacji mięśniowej metodą pasywną, która wpływa na mięśnie w sposób pośredni.
Polega na odnalezieniu tkliwego punktu i ustawienie go w pozycji rozluźnienia przez 90 sekund jednocześnie obserwując czy nastąpiło zmniejszenie bólu i zmiany w teksturze punktu maksymalnej boleści.
Następnie w pozycji neutralnej następuje uwolnienie punktu maksymalnej boleści, co w konsekwencji powoduje obniżenie nadwrażliwości i aktywności proprioceptywnej (Collins et al. 2014).
Technikę napięcie/przeciwnapięcia preferuje się u pacjentów, którzy odczuwają duży ból oraz tych, którzy nie są w stanie w skoordynowany sposób napiąć mięśnia na prośbę terapeuty.
Przeciwwskazaniami do wykonania tej techniki są:
- Niezdolność dobrowolnego rozluźnienia się.
- Niezdolność do przekazania informacji zwrotnej terapeucie.
- Złamanie w miejscu dolegliwości.
- Zerwane więzadło lub ścięgno w miejscu dolegliwości.
Technika napięcie/przeciwnapięcia na mięsień biodrowo-lędźwiowy
Terapeuta stoi po stronie dysfunkcji, a pacjent znajduje się w leżeniu tyłem.
Wykonanie:
- Zlokalizuj punkt maksymalnej boleści (często znajduje się nieco przyśrodkowo do kolca biodrowego przedniego dolnego).
- Oceń nasilenie bólu.
- W sposób pasywny wprowadź zgięcie w stawie biodrowym kładąc podudzia pacjenta na swoim udzie ustawionym na stole terapeutycznym.
- Skrzyżuj nogi pacjenta na poziomie kostek, aby wprowadzić rotację zewnętrzną w biodrach.
- Dokonaj ponownej oceny poziomu bólu i tak dostosuj pozycję pacjenta (większe zgięcie lub rotacja zewnętrzna), aby nasilenie bólu spadło o mniej więcej ⅔.
- Utrzymaj ostateczną pozycję przez 90 sekund lub dopóki poczujesz, jak twoje palce zapadają się coraz głębiej w tkankę.
- Pasywnie sprowadź pacjenta do pozycji neutralnej i ponownie oceń poziom bólu.
Podsumowanie
Zespół mięśnia biodrowo-lędźwiowego należy mieć na uwadze szczególnie jeżeli pracujesz w środowisku sportowym (tancerze, biegacze, skoczkowie), ponieważ wśród tej grupy jest on bardzo często przyczyną bólu pachwiny.
Patologia ta będzie również prawdopodobna jeżeli Twój pacjent zgłasza, że przed wystąpieniem objawów wykonywał aktywności, które wymagały częstego i powtarzalnego zgięcia, odwiedzenia i rotacji zewnętrznej w stawie biodrowym. W tym przypadku mogło dojść do przeciążenia mięśnia.
W terapii zespołu mięśnia biodrowo-lędźwiowego wykorzystać możemy osteopatyczne techniki manualne, a konkretnie technikę energizacji mięśniowej i technikę napięcie/przeciwnapięcie. Za mechanizm stojący za skutecznością tych metod uważa się koncepcję poizometrycznej relaksacji i hamowania zwrotnego.
Techniki te należy również połączyć z innymi działaniami, takimi jak rozciąganie i wzmacnianie tkanek w obrębie dolnego odcinka kręgosłupa i stawu biodrowego.
Literatura
Laor, Tal. 2010. “Hip and Groin Pain in Adolescents.” Pediatric Radiology 40 (4): 461–67.