Zginacz długi palucha to silny mięsień jednopierzasty, znajdujący się w warstwie głębokiej grupy tylnej goleni. Wraz z mięśniem podkolanowym, zginaczem długim palców i piszczelowym tylnym tworzą grupę zwaną głębokimi zginaczami podeszwowymi stopy.
Szacowany czas czytania: 11 minut
Czego dowiesz się z tego wpisu
Anatomia zginacza długiego palucha
Przyczep początkowy
Dystalne ⅔ powierzchni tylnej kości strzałkowej, błona międzykostna i sąsiadująca powięź oraz przegroda międzymięśniowa.
Przyczep końcowy
Podstawa paliczka dalszego palucha, powierzchnia podeszwowa.
Unerwienie
Nerw piszczelowy odchodzący od nerwu kulszowego poprzez splot krzyżowy od nerwów rdzeniowych L5-S1.
Unaczynienie
Unaczyniony jest przez tętnicę strzałkową.
Położenie względem innych struktur
Zginacz długi palucha położony jest po stronie bocznej względem mięśnia piszczelowego tylnego. Brzeg przednio-boczny przyczepia się do okostnej kości strzałkowej i do przegrody międzymięśniowej tylnej goleni, do której po stronie przedniej przylega mięsień strzałkowy długi.
Po stronie brzusznej brzuśca zginacza długiego palucha znajduje się mięsień piszczelowy tylny i kość piszczelowa, a po stronie grzbietowej – mięsień płaszczkowaty. Po stronie przyśrodkowej zginacza długiego palców znajduje się powrózek nerwowo-naczyniowy piszczelowy tylny. Zginacz długi palucha przebiega pod troczkiem zginaczy w swojej własnej pochewce ścięgnisto-maziowej przez kanał stępu razem ze zginaczem długim palców, mięśniem piszczelowym tylnym i powrózkiem nerwowo-naczyniowym piszczelowym.
Zginacz długi palucha leży po stronie tylnej pozostałych struktur w kanale stępu gdy biegnie poprzez bruzdę na kości skokowej i w bruździe kości piętowej. Następnie ścięgno biegnie pod podeszwą stopy, głęboko względem zginacza długiego palców i pomiędzy dwoma głowami zginacza krótkiego palucha, by wpleść się w paliczek dalszy palucha.
Zginacz długi palucha – palpacja
Mięsień ten rozpoczyna się na dystalnych ⅔ kości strzałkowej. W części dystalnej przecina linię środkową podudzia, przechodząc pod ścięgnem Achillesa na stronę przyśrodkową.
Gdy pacjent leży przodem i jego noga jest zgięta w stawie kolanowym, poprosimy o naprzemienne ruchy zgięcia i wyprostu palucha. Po stronie przyśrodkowej kostki brzusznie względem ścięgna Achillesa możliwe jest wyczucie aktywności mięśnia opisywanego mięśnia. Ścięgno końcowe sięga do paliczka dalszego palucha stopy.
Palpacja podobnie jak w przypadku pozostałych mięśni grupy tylnej głębokiej mięśni goleni wymaga rozluźnienia poprzez ustawienie kolana w zgięciu, a stopy w zgięciu podeszwowym. Następnie staramy się wyczuć strukturę zginacza długiego palucha po przyśrodkowej stronie kości strzałkowej na dwa sposoby. Pierwszym będzie palpacja przez strukturę mięśnia płaszczkowatego. Drugi sposób to próba zepchnięcia struktury mięśnia płaszczkowatego przyśrodkowo, tak aby wypalpować tylną powierzchnię kości strzałkowej oraz struktury zginacza długiego palucha.
Jeśli pracujemy na osobie zdrowej, możemy poprosić o naprzemienne ruchy zgięcia i wyprostu palucha i wówczas będzie możliwe wyczucie aktywności w strukturze mięśnia zginacza długiego palucha. Kolejnym ważnym punktem palpacji tej struktury jest przejście mięśnia zginacza długiego palucha pod strukturą ścięgna Achillesa. Prosząc o naprzemienne ruchy zgięcia i wyprostu palucha, palpujemy brzuszną okolice ścięgna Achillesa na wysokości kostki przyśrodkowej w poszukiwaniu aktywności zginacza długiego palucha.
Należy upewnić się, aby osoba poddawana palpacji wykonywała ruch wyłącznie paluchem bez angażowania ruchu w stawie skokowym górnym i dolnym.
Ćwiczenie:
- Pacjent w pozycji leżenia przodem, podudzie zgięte, stopa ustawiona w pozycji wyprostu
- Dokonaj oceny mobilności palucha
- Dokonaj oceny mobilności namięsnej oddzielającej strukturę zginacza długiego palucha względem mięśnia płaszczkowatego, k. strzałkowej i ścięgna Achillesa
Funkcje zginacza długiego palucha
Funkcja izolowana
Paliczki – zgięcie stawu międzypaliczkowego palucha i pomoc w zgięciu stawu śródstopno-paliczkowego. U większości osób pasma powięziowe łączą mięsień zginacz długi palucha ze ścięgnami zginacza długiego palców II palca, a w wielu przypadkach również ścięgnami III i IV palca. Takie połączenie sugeruje, że mięsień zginacz długi palucha może być istotnym synergistą dla zgięcia palca II, III i IV podczas propulsji w trakcie chodu.
Staw skokowy – zgięcie podeszwowe stopy, jak również słaba inwersja stopy.
Funkcje zintegrowane zginacza długiego palucha
Funkcja stabilizująca
Stabilizuje kostkę (staw skokowy górny i dolny) i stawy: poprzeczny stępu, stępowo-śródstopne, śródstopno-paliczkowe i międzypaliczkowe.
Funkcja ekscentrycznego hamowania
Hamuje ekscentrycznie wyprost stawów śródstopno-paliczkowych i międzypaliczkowych, jak również zgięcie grzbietowe i ewersję stopy.
Mięśnie synergistyczne
Zginacz długi palucha pracuje synergistycznie ze zginaczem długim palców i mięśniem piszczelowym tylnym podczas hamowania ekscentrycznego ewersji w fazie mid-stance w trakcie chodu. Ponadto mięśnie te wraz z mięśniem płaszczkowatym, głową przyśrodkową brzuchatego łydki i mięśniem podeszwowym mogą wspomagać inwersję.
Zginacz długi palców i zginacz długi palucha mogą wspomagać inne mięśnie wykonujące zgięcie podeszwowe, w tym mięsień płaszczkowaty, mięsień brzuchaty łydki, mięsień podeszwowy i piszczelowy tylny, odgrywając istotną rolę podczas propulsji i w mechanice lądowania.
Bardziej oczywista relacja synergistyczna istnieje pomiędzy zginaczem długim palców, zginaczem długim palucha, zginaczem krótkim palców i zginaczem krótkim palucha w trakcie zgięcia palców stopy.
Kontrola kości skokowej może obejmować relację funkcjonalną pomiędzy zginaczem długim palucha i mięśniem piszczelowym tylnym i przednim. Podobnie jak mięsień piszczelowy tylny i przedni kontrolują ślizg tylny poprzez kość łódkowatą, tak zginacz długi palucha może kontrolować inwersję stawu skokowego poprzez bruzdę w kości skokowej i podpórkę skokową kości piętowej.
Wpływ na ruch w stawach
Opisywany mięsień przebiega przez kilka stawów, jednak największy wpływ może wywierać na stawy międzypaliczkowe, w których generować może ślizg podeszwowy. Nawet na stawy śródstopno-paliczkowe prawdopodobnie bardziej oddziałują zginacz krótki palców i zginacz krótki palucha (zginacze krótkie palców), aniżeli zginacz długi palców i palucha.
Przyczyną niektórych dysfunkcji palców (palce młotkowate) może być synergistyczna dominacja zginacza długiego palców i palucha w sytuacji inhibicji zginaczy krótkich palców (8). W tym przypadku do dysfunkcji przyczyniać się może również prostownik długi palców i prostownik długi palucha, które wywołują nadmierny ślizg grzbietowy stawów śródstopno-paliczkowych. Z klinicznego punktu widzenia w celu poprawy napięcia, obniżenia nadaktywności i poprawy wyprostu palców skuteczne będą techniki manualne, takie jak mobilizacja lub manipulacja.
Ponadto warto zwrócić uwagę na interesujący przebieg opisywanego mięśnia. Biegnie on poprzez bruzdę na kości skokowej w bruździe ścięgna zginacza długiego palucha i kontynuuje bieg przez bruzdę na kości piętowej. Podczas skurczu opisany bieg mięśnia generuje ślizg przedni i górny na przyśrodkową stronę kości skokowej. Ta sytuacja może mieć funkcjonalne implikacje dla mechaniki kości skokowej i piętowej, a szczególnie na zdolność przyczyniania się do inwersji i pochylenia kości skokowej i piętowej na zewnątrz i potencjalnie na ślizg przedni kości skokowej na kości piszczelowej.
Integracja powięziowa
Najbardziej oczywista relacja powięziowa istnieje pomiędzy powięzią mięśnia piszczelowego tylnego i wplatającym się w nią zginaczem długim palucha – relacja ta łączy mięśnie przedziału tylnego głębokiego funkcją i powięzią. Wspomniane mięśnie mogą w znacznym stopniu uczestniczyć w hamowaniu ekscentrycznym pronacji w okresie podporu podczas chodu, zapewniając optymalny ruch stawowy kości skokowej. Ponadto ścięgna i pasma ścięgniste zginacza długiego palucha mogą rozkładać obciążenie w przedniej części stopy, szczególnie podczas fazy mid stance i terminal stance. Zwiększa to obciążenie przodostopia i pomaga zginaczowi długiemu palucha podtrzymać łuk podłużny przyśrodkowy stopy.
Tom Myers uwzględnił zginacza długiego palców i zginacza długiego palucha (razem z mięśniem piszczelowym tylnym) w Taśmie Głębokiej Przedniej, która biegnąc ku górze obejmuje mięsień podkolanowy, przywodziciela wielkiego, dno miednicy, przeponę, itd.
W drugim wydaniu Taśm Anatomicznych Tom Myers stwierdza, że częściowo przeprowadzone eksperymenty z tkanką mięśniowo-powięziową Taśmy Głębokiej Przedniej mogę wykazać mieszane rezultaty (Myers 2009; 182). Z punktu widzenia „upośledzenia ruchu” odpowiedź na pytanie dlaczego tak się dzieje, wydaje się jasna. Mięśnie te jako grupa nie wykazują tendencji do nadaktywności lub obniżonej aktywności, a raczej bardzo mocno uczestniczą w przeciwnej aktywności względem siebie. Na przykład, mięsień piszczelowy tylny jest zazwyczaj rozluźniony i niedostatecznie aktywny, a zginacz długi palucha i zginacz długi palców pracują wtedy jako nadaktywne mięśnie synergistyczne, podczas gdy zespół przywodzicieli jest zazwyczaj przykurczony i nadaktywny, itd. Chociaż należy przeprowadzić dalsze badania nad połączeniem powiezionym zginacza długiego palucha i zginacza długiego palców i to zarówno w części proksymalnej jak i dystalnej, warto zauważyć, że mięśnie te są dobrze otoczone przez mięsień płaszczkowaty, a w części dystalnej przebiegając ponad pozostałymi strukturami mięśni podeszwowych posiadają tylko dwóch funkcjonalnych antagonistów – prostownika długiego palucha i prostownika długiego palców.
Testy i objawy wskazujące na nieprawidłową czynność mięśnia zginacza długiego palucha
Funkcjonalna ocena motoryczna – głęboki przysiad
- Wypłaszczanie stóp – wydłużenie/nadaktywność
- Rotacja stóp do zewnątrz – wydłużenie/nadaktywność
Ocena z użyciem goniometru
- Wyprost palców stopy < 70°-80° (0° wyprostu stawów międzypaliczkowych)
- Zgięcie palców stopy < 90° (paliczek dalszy tworzy mniej więcej kąt 90° z płaszczyzną kości stępu).
Punkty spustowe i wzorce bólu rzutowanego
Palpacja powoduje tkliwość (punkty spustowe lub punkty maksymalnej boleści), a ból może rzutować wzdłuż tylnej strony nogi do dołu podkolanowego lub wzdłuż ścięgna Achillesa.
Powiązane patologie
- Paluch sztywny
- Artretyzm palców stopy
- Ból śródstopia
- Zespół kanału stępu
- Zapalenie powięzi podeszwowej
- Zapalenie ścięgna Achillesa
- Zespół przeciążenia przyśrodkowej okolicy piszczeli (ang. MTSS – Medial Tibial Stress Syndrome)
- Zapalenie ścięgna mięśnia piszczelowego tylnego/zmiany zwyrodnieniowe ścięgna mięśnia piszczelowego tylnego
- Palec szponiasty i młotkowaty
Literatura
Bochenek A., Reicher M., Anatomia człowieka, Tom I, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010.
Tom Myers, Anatomy Trains: Second Edition. © Elsevier Limited 2009
Hudák R, Kachlik D, Volny O, Memorix anatomy. Wrocław: Edra Urban & Partner, cop. 2015