Odpowiedź na pytanie co to jest metoda PNF jest dość złożona. Według Kabata (1950) u podstaw PNF leży założenie, że każdy człowiek, także ten z niepełnosprawnością, ma w sobie pokłady niewykorzystanego potencjału. Z tego artykułu dowiesz się co to jest metoda PNF, jakie techniki się w niej stosuje oraz poznacz 5 elementów filozofii.

Szacowany czas czytania: 7 minut

Co to jest metoda PNF?

PNF, czyli Proprioceptywne Torowanie Nerwowo-mięśniowe, to koncepcja stosowana w rehabilitacji osób z problemami neurologicznymi, ale równie dobrze sprawdza się w pracy z pacjentami ortopedycznymi.

Proprioceptywne to pierwszy element w nazwie koncepcji. Co to tak właściwie znaczy w kontekście terapii? Oznacza to, że terapeuta stara się wpływać na wszystkie receptory czuciowe, które przesyłają do mózgu informacje dotyczące pozycji ciała w przestrzeni oraz ruchu.

Docelową tkanką, na którą próbujemy wpłynąć, są struktury nerwowe i mięśniowe, stąd nerwowo-mięśniowe. Z kolei interwencje mają na celu ułatwianie ruchu, czyli torowanie.

Filozofia PNF – 5 podstawowych elementów

Terapeuta metody PNF w procesie badania i terapii kieruje się 5 zasadami w postępowania.

Rozważenie całego człowieka

Pierwsza zasada koncepcji PNF mówi, że podejmując się terapii każdego pacjenta, powinniśmy wziąć pod uwagę nie tylko określony problem, daną część ciała, czy konkretne zaburzenie, ale całego człowieka. Oznacza to, że należy patrzeć na pacjenta całościowo. Ważne jest, aby brać pod uwagę jego otoczenie, emocje oraz cały kontekst, w którym żyje i funkcjonuje.

Mobilizacja rezerw pacjenta

Tak jak już wspomniano, PNF to koncepcja, w której zakłada się, iż każdy człowiek posiada niewykorzystane pokłady potencjału. Mobilizacja rezerw pacjenta stanowi niejako praktyczne odzwierciedlenie tego założenia. Oznacza, że terapeuta stara się zmobilizować istniejące, ale niewykorzystywane na co dzień rezerwy w postaci np. siły mięśniowej. Oznacza to także, że terapia to aktywna ciężka praca i zaangażowanie – zarówno terapeuty, jak i pacjenta.

Pozytywne podejście

Kolejny element koncepcji PNF podkreśla znaczenie pozytywnego podejścia. Według tej zasady terapię rozpoczynamy od tych aktywności, które są łatwe, a czasem nawet za łatwe. Wszystko po to, aby na samym początku dać pacjentowi odnieść sukces.

W procesie oceny i terapii terapeuta PNF szuka pozytywnych, silnych stron pacjenta. Następnie wykorzystuje je wykorzystuje, aby wpłynąć na to, co jest problemem. A zatem w koncepcji PNF uwaga zostaje przeniesiona na to co pacjent jest w stanie wykonać na poziomie fizycznym i psychologicznym.

Osiągnięcie najwyższego poziomu funkcjonalnego

Cały proces terapii powinien prowadzić do tego, aby pacjent osiągnął najwyższy możliwy poziom funkcjonalny. Innymi słowy, celem jest jak największa samodzielność, a jeżeli to możliwe, całkowita niezależność. 

Nauczanie motoryczne i kontrola motoryczna

Koncepcja PNF czerpie z najnowszych doniesień naukowych dotyczących nauczania motorycznego i kontroli motorycznej. Oznacza to, że terapia obejmuje pracę na poziomie struktury ciała, aktywności, ale także partycypacji. Wykorzystywane są przeróżne bodźce i ich kombinacja, aby wzmocnić efekt nauczania motorycznego.

Ponadto wykorzystuje się różny kontekst i różne warunki, aby nabywane umiejętności motoryczne miały przeniesienia na różne sytuacje życiowe, poza gabinetem. Zasady kontroli motorycznej stanowią z kolei bazę dla planowania terapii i wprowadzania nowych poziomów trudności w pracy z pacjentem.

Metoda PNF — zasady główne i procedury główne

Międzynarodowe Stowarzyszenie PNF rozróżnia zasady główne i procedury główne, którymi w trakcie terapii kieruje się terapeuta.

ZASADY GŁÓWNE

Stymulacja eksteroceptywna:

• Dotykowa
• Werbalna
• Wzrokowa

Stymulacja proprioceptywna:

• Opór
• Trakcja
• Aproksymacja
• Stretch

PROCEDURY

• Sumacja/wzmocnienie
• Wzorce
• Kolejność ruchu
• Mechanika ciała i pozycja ciała
• Irradiacja

Dzięki zasadom głównym i procedurom PNF terapeuta może w pełni zmobilizować rezerwy pacjenta i wspomóc nauczanie motoryczne.

Techniki w metodzie PNF

Techniki PNF zostały stworzone na podstawie klinicznie zidentyfikowanych dysfunkcji. Są one ukierunkowane na funkcjonalne cechy odpowiedzi motorycznej pacjenta, wykorzystując takie narzędzia wpływania, jak opór, odruch na rozciąganie, aproksymacja i trakcja.

Celem technik w metodzie PNF tworzenie odpowiednich warunków i ułatwianie funkcjonalnego ruchu poprzez torowanie, hamowanie, wzmacnianie i rozluźnianie grup mięśniowych. Wykorzystanie w technikach skurczu koncentrycznego, ekscentrycznego i izometrycznego pozwala na efektywną naukę kontroli ruchu.

IPNFA® podzieliła techniki PNF na 3 grupy na podstawie aktywności mięśniowej – techniki agonistyczne, antagonistyczne i rozluźniające.

Agonistyczne:

• Rytmiczne pobudzanie ruchu
• Stretch na początku ruchu
• Ponawiany stretch w trakcie ruchu
• Kombinacja skurczów izotonicznych
• Odtwarzanie lub replikacja

Antagonistyczne:

• Dynamiczna zwrotność 
• Stabilizacja zwrotna
• Rytmiczna stabilizacja

Rozluźniające:

• Trzymaj-rozluźnij
• Napnij-rozluźnij

Wzorce PNF

Ruch funkcjonalny złożony jest z masowych wzorców ruchowych kończyn i synergistycznych mięśni tułowia. Kora ruchowa generuje i organizuje te wzorce. Każdy, nawet najmniejszy ruch wynika ze wzorców masowych. Te synergistyczne kombinacje mięśni tworzą wzorce torowania w metodzie PNF.

Krąży przekonanie, że aby pracować metodą PNF, trzeba znać i stosować wzorce. Autorzy książki PNF in Practice uważają jednak, że potrzebna jest tylko filozofia PNF i odpowiednie procedury, z czym się zgadzam. Niemniej jednak wzorce, chociaż nie są niezbędne, to stanowią cenne narzędzie terapeutyczne.

Wzorce PNF łączą ruch we wszystkich trzech płaszczyznach: 

• Płaszczyzna strzałkowa: zgięcie i wyprost
• Płaszczyzna czołowa: odwodzenie i przywodzenie kończyn lub zgięcie boczne kręgosłupa
• Płaszczyzna poprzeczna: rotacja 

Dzięki wzorcom osiągamy zatem ruch spiralny i diagonalny. Kiedy ćwiczymy we wzorcach przeciwko oporowi, wszystkie mięśnie, które są częścią synergii, skurczą się. Komponenta rotacyjna wzorca jest kluczem do skutecznego oporu. Prawidłowy opór dla rotacji wzmocnia cały wzorzec. Z kolei zbyt duży opór dla rotacji uniemożliwi ruch lub „przerwie” skurcz stabilizujący.

Neurofizjologiczne podstawy metody PNF

Techniki, procedury główne i zasady główne PNF zostały stworzone nie tylko na drodze klinicznych obserwacji, ale również na podstawie wiedzy z zakresu neurofizjologii.

Odkrycia Sir Charlesa Sherringtona stanowią istotny element koncepcji PNF. Poniżej wymienione zjawiska stanowią racjonalne uzasadnienie stosowanych interwencji:

• Wyładowanie następcze
• Sumacja czasowa
• Sumacja przestrzenna
• Irradiacja
• Kolejne wzbudzenie
• Unerwienie przeciwstawne

„Układ nerwowy jest w całości ciągły – nie ma wyizolowanych elementów.” Sir Charles Sherrington (1947)

Metoda PNF – dla kogo?

PNF to metoda, która sprawdzi się szczególnie u osób z problemami neurologicznymi. Jeżeli zatem pracujesz z pacjentami z diagnozami takimi jak udar, uraz rdzenia kręgowego, choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane i podobnymi schorzeniami, to na kursie PNF poznasz wiele przydatnych narzędzi, technik i pomysłów do pracy.

Metoda PNF nie ogranicza nas jednak do stosowania jej tylko u pacjentów neurologicznych. Bardzo dobre efekty możemy uzyskać u pacjentów ortopedycznych, np. wymiana stawu biodrowego lub kolanowego, uraz ACL, zamrożony bark, cieśń nadgarstka, łokieć tenisisty, problemy z chodem, skoliozy ból odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa i wiele innych.

Podsumowując PNF jest wszechstronną metodą badania, oceny i terapii pacjentów z różnymi diagnozami i dolegliwościami, a jej znajomość znacznie wzbogaca wachlarz możliwości diagnostycznych i terapeutycznych fizjoterapeuty.

Kursy PNF

Chcesz wziąć udział w kursie PNF? Zastanawiasz się, czy kurs PNF jest odpowiedni dla Ciebie? Dowiedz się więcej klikając w link poniżej:

Kurs PNF Podstawowy

Literatura

Beckers, Dominiek, and Math Buck. 2021. PNF in Practice: An Illustrated Guide. Springer Nature

Sherrington C (1947) The integrated action of the nervous system. Yale University Press, New Haven