Techniki PNF pozwalają na strategiczne, usystematyzowane torowanie aktywności pacjenta zgodnie z wyznaczonym celem terapeutycznym. Są swoistym przepisem/receptą jak egzekwować od pacjenta poszczególne ćwiczenia/aktywności, aby jego ciało adaptowało się do bodźców (naszej terapii) w określony sposób. Ponieważ każde z ćwiczeń/aktywności wykorzystywanych w koncepcji PNF można wyegzekwować na kilka różnych sposobów to właśnie techniki będą podpowiadać jaki sposób wykonania będzie powodować konkretne adaptacje w ciele pacjenta.
Szacowany czas czytania: 7 minut
Czego dowiesz się z tego artykułu
Techniki PNF jako przepis na doprecyzowanie ćwiczeń/aktywności
Jeśli “ćwiczenie/aktywności PNF” będziemy postrzegać w sposób uproszczony jako zmienianie ustawienia ciała w przestrzeni (poruszanie stawami), to techniki PNF będą szczegółowym przepisem który doprecyzuje między innymi takie parametry jak:
- prędkość wykonania ruchu
- rodzaj skurczu mięśniowego
- koncentrycznie
- statycznie
- ekscentrycznie
- obszar zaangażowanych grup mięśniowych
- agoniści
- antagoniści
- agoniści i antagoniści
Dodatkowo posługując się nomenklaturą ICF odpowiednio dobrane techniki PNF pozwolą na zrealizowanie celu na poziomie strukturalnym lub/i aktywności, co oznacza:
- pracę nad zakresem ruchomości (poziom struktury i funkcji),
- poprawę siły mięśniowej (poziom struktury i funkcji),
- normalizację napięcia (poziom struktury i funkcji),
- pracę nad czuciem ciała (czuciem głębokim) (poziom struktury i funkcji),
- integrowanie wszystkich wymienionych elementów na rzecz czegoś, co ogólnie możemy wrzucić do jednego worka o nazwie poprawa kontroli motorycznej (poziom aktywności).
Podział technik PNF
IPNFA® podzieliło techniki PNF na 3 grupy na podstawie aktywności mięśniowej – techniki agonistyczne, antagonistyczne i rozluźniające.
I Techniki agonistyczne
- Rytmiczne pobudzanie ruchu
- Stretch początkowy
- Ponawiany stretch w trakcie ruchu
- Kombinacja skurczów izotonicznych
- Odtwarzanie lub replikacja
II Techniki antagonistyczne
- Dynamiczna zwrotność
- Stabilizacja zwrotna
- Rytmiczna stabilizacja
III Techniki rozluźniające
- Trzymaj-rozluźnij
- Napnij-rozluźnij
Techniki agonistyczne w PNF
Rytmiczne pobudzanie ruchu
Rytmiczne pobudzanie ruchu to technika, w której wykorzystuje się rytmiczne, jednokierunkowe ruchy kończyną lub ciałem w określonym zakresie ruchu. Wykonywana jest w 4 fazach (etapach):
- Faza I – Pasywna, w które to terapeuta porusza ciałem pacjenta dając odczuć sposób wykonania pożądanego ruchu
- Faza II – Asystywna (z pomocą pacjenta), w której pacjent włącza się wykonując pożądany ruch wraz z terapeutą
- Faza III – Przeciw kierunkowemu oporowi, w której pacjent wykonuje pożądany ruch pokonując odpowiednio dawkowany opór manualny pacjenta
- Faza IV Hands-Off “łapy precz”, w której pacjent samodzielnie wykonuje pożądany ruch bez kontaktu manualnego rąk terapeuty z ciałem pacjenta.
Każdą z faz charakteryzuje specyficzna komenda werbalna terapeuty, kontakt manualny (lub jego brak), a także stopień zaangażowania (ilość rekrutowanych jednostek motorycznych lub grup mięśniowych) pacjenta.
Technika ta ma na celu wspomóc rozpoczęcie ruchu, poprawę koordynacji i poczucia ruchu, zwiększenie lub zmniejszenie szybkości ruchu, naukę ruchu i normalizację napięcia mięśniowego. Będzie korzystna u osób, które mają trudności z zapoczątkowanie ruchu, ataksją i sztywnością, brakiem koordynacji, wzmożonym napięciem mięśniowym (np. u osób z chorobą Parkinsona).
Stretch początkowy
Technika PNF stretch początkowy wykorzystuje zjawisko odruchu na rozciąganie, dzięki czemu możliwe jest wzbudzenie aktywnej rekrutacji mięśni w warunkach wydłużenia.
Dzięki niej możemy torować zainicjowanie ruchu, zwiększyć aktywny zakres ruchu, wyznaczyć kierunek ruchu, zwiększyć siłę i zapobiegać lub zmniejszyć męczliwość. Nie zaleca się stosować techniki w przypadku niestabilności stawu, bólu, uszkodzenia mięśnia lub ścięgna, osłabionych kości po złamaniu, a także w przypadku obecności osteoporozy.
Ponawiany stretch w trakcie ruchu
Ta technika PNF jest podobna do techniki opisanej powyżej. Różnica polega na tym, że stosuje się ją, gdy mięsień znajduje się w skurczu. Ponawiany stretch ma wzbudzić aktywną rekrutację mięśni.
Ponawiany stretch w trakcie ruchu jest wykorzystywany w celu zwiększenia aktywnego zakresu ruchu i siły, zapobiegania lub zmniejszenia męczliwości, wyznaczania kierunku ruchu, a także normalizowania napięcia mięśniowego. Tak jak wyżej, nie zaleca się stosowania techniki w przypadku niestabilności stawu, bólu, uszkodzenia mięśnia lub ścięgna, osłabionych kości po złamaniu lub u pacjentów z osteoporozą.
Kombinacja skurczów izotonicznych
Kolejną techniką PNF jest kombinacja skurczów izotonicznych. Jak sama nazwa wskazuje polega ona na wykorzystaniu kombinacji skurczu koncentrycznego, ekscentrycznego, jak również statycznego dla jednej grupy mięśniowej. Warto też wspomnieć, że w tej technice zmiana rodzaju skurczu następuje bez międzyczasowego rozluźnienia.
Celem kombinacji skurczów izotonicznych jest poprawa aktywnej kontroli ruchu, koordynacji i siły, a także zwiększenie aktywnego zakresu ruchu i trenowanie ekscentrycznej kontroli ruchu. Warto ją wykonywać u pacjentów, którym brakuje aktywnego ruchu w dostępnym zakresie, koordynacji lub umiejętności wykonania ruchu w określonym kierunku, w przypadku słabej kontroli ekscentrycznej lub ograniczonego aktywnego zakresu ruchu. Dodatkowo, nie jest obowiązkiem, aby przejść przez cały zakres ruchu wykorzystując jeden rodzaj skurczu. Rodzaj skurczu można zmienić w trakcie wykonywania ruchu.
Odtwarzanie
W technice „odtwarzanie” kładzie się nacisk na naukę pozycji końcowej, czyli „efektu ruchu”. Dzięki tej technice możemy wspomagać nauczanie motoryczne funkcjonalnych aktywności. Głównym celem jest nauczenie pacjenta pozycji końcowej, czyli przyjęcia ostatniej pożądanej pozycji, która ma być rezultatem ruchu. Odtwarzanie może być przydatne w przypadku ataksji, a także problemów z koordynacją ruchów.
Techniki antagonistyczne w PNF
Antagonistyczne techniki PNF zostały stworzone w oparciu o prawa Sherringtona (wyładowanie następcze i unerwienie przeciwstawne/reciprokalne).
Dynamiczna zwrotność ciągła
Technika dynamiczna zwrotność ciągła polega na aktywnie oporowanej zmianie kierunku ruchu, a co za tym idzie naprzemiennej pracy koncentrycznej zarówno agonistów jak i antagonistów. Należy pamiętać, że technikę wykonujemy bez żadnej przerwy ani momentu rozluźnienia. Jej celem jest zwiększenie wytrzymałości, siły i aktywnego zakresu ruchu, wypracowanie koordynacji, a także zmniejszenie napięcie mięśniowego. Zmiana kierunku ruchu nie musi być wykonana na końcu zakresu ruchu. Można równie dobrze zastosować ją, aby podkreślić pracę w określonym zakresie.
Stabilizacja zwrotna
Stabilizacja zwrotna to oporowanie naprzemiennych skurczów koncentrycznych. Zmiana chwytu przebiega płynnie, najpierw zawsze dwiema rękami, następnie jedną. Ma to na celu nie dopuścić do utraty napięcia w stabilizowanej części ciała. Dobrym przykładem zastosowania techniki PNF stabilizacja zwrotna jest wywieranie oporu na obręcz barkową jako trening stabilności tułowia w pozycji siedzącej. W tej technice ważne jest, aby wykonywać ją powoli. Dzięki temu pacjent będzie miał więcej czasu na reakcję, a skurcz koncentryczny będzie trwał dłużej w czasie. Dodatkowo pojawi się irradiacja do mięśni tułowia.
Rytmiczna stabilizacja
W tej technice, w odróżnieniu od stabilizacji zwrotnej, terapeuta nie zmienia położenia chwytu. Po przyłożeniu chwytu globalnego, terapeuta powoli zwiększa opór i jego kierunek wraz z komendą „Nie daj się zepchnąć” co wywołuje skurcz statyczny agonistów i antagonistów. W trakcie zmiany kierunku oporu nie ma momentu na rozluźnienie. Zadaniem pacjenta jest utrzymać pozycję. Kabat zwrócił uwagę, że jest to jedna z technik PNF, która może być za trudna dla pacjentów z urazem móżdżku.
Techniki rozluźniające w PNF
Techniki PNF ukierunkowane na rozluźnienie wykorzystują fenomen poizometrycznej relaksacji. Ich celem jest zwiększenie zakresu ruchu poprzez zmniejszenie napięcia w mięśniach skróconych.
Trzymaj-rozluźnij
W tej technice terapeuta przykłada opór powoli nabudowując skurcz statyczny w mięśniach agonistycznych (ograniczających ruch). Pacjent nie powinien chcieć wykonać ruchu, co można uzyskać komendą „trzymaj” lub „zostań”. Napięcie powinno trwać nie krócej niż 5 sekund, po czym następuje rozluźnienie. Celem tej techniki PNF jest zwiększenie zakresu ruchu i jest wykonywana szczególnie u pacjentów, u których ból jest czynnikiem ograniczającym zakres ruchu.
Napnij-rozluźnij
Ostatnią techniką PNF jest technika napnij-rozluźnij. Polega ona na oporowaniu skurczu statycznego w tkankach odpowiedzialnych za ograniczenie ruchu, a następnie rozluźnienie i ruch (aktywny) w kierunku nowo uzyskanego zakresu. Komenda dynamiczna „napnij” wywołuje zamiar poruszenia kończyną i pozwala na minimalny ruchu.
Literatura
Beckers, Dominiek, and Math Buck. 2021. PNF in Practice: An Illustrated Guide. Springer Nature.