W rehabilitacji po udarze skupiamy się często głównie na aspekcie motorycznym, jakkolwiek stymulacja sensoryczna jest równie ważną częścią procesu powrotu do zdrowia, ponieważ może sprzyjać odzyskaniu i poprawie funkcji motorycznych. Bez wątpienia stymulacja sensoryczna może być potężnym narzędziem w rehabilitacji po udarze i nie należy jej pomijać.
Szacowany czas czytania: 9 minut
Czego dowiesz się z tego artykułu
Co to jest stymulacja sensoryczna?
Stymulacja sensoryczna to nic innego jak stosowanie różnych technik dostarczających organizmowi bodźców stymulujących zmysły (dotyk, wzrok, słuch, węch, smak, ruch, równowaga i koordynacja) w celu zwiększenia czujności i zmniejszenia progu pobudzenia, a także poprawy jakości życia, uważaną za ogólny cel stymulacji sensorycznej (Lykkeslet et al. 2014).
Interwencje stymulacji sensorycznej dzielimy dwie grupy, a mianowicie na jednozmysłowe i wielozmysłowe. Stymulacja jednozmysłowa to dostarczanie bodźców tylko dla jednej modalności sensorycznej. Stymulacja wielozmysłowa natomiast wymaga stymulacji co najmniej dwóch zmysłów w ramach jednej sesji terapeutycznej (Wilson et al. 1996).
Stymulacja sensoryczna po udarze – faza ostra i przewlekła
Należy pamiętać, że w ostrej fazie udaru niedokrwiennego rola stymulacji sensorycznej różni się zasadniczo od jej roli w rehabilitacji w kontekście długoterminowym.
Stymulacja sensoryczna w rehabilitacji długoterminowej pozwala na wywołanie i wspomaganie procesu neuroplastyczności, a ostatecznie jej celem jest poprawa sprawności funkcjonalnej.
W fazie ostrej/podostrej natomiast stymulacja sensoryczna ma przede wszystkim wpłynąć na tkankę mózgu i przetrwanie i aktywność neuronów w uszkodzonej części mózgu. To właśnie dzięki temu może ona ułatwić powrót funkcji motorycznych w późniejszym okresie (von Bornstädt et al. 2018).
Wpływ stymulacji sensorycznej po udarze
Badanie Kato i Izumiyam (Kato and Izumiyam 2013) obejmowało pacjentów od 5 do 72 dni po udarze z czystym ruchowym niedowładem połowicznym w wieku od 63 do 85 lat. Funkcjonalne obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego (fMRI) zostało wykonane w trakcie stymulacji dotykowej (z użyciem szczotki do włosów), a także proproceptywnej (ruch pasywny) dłoni niezajętej.
Stymulacja sensoryczna dłoni niezajętej aktywowała kontralateralną pierwszorzędową korę czuciowo-ruchową u wszystkich pacjentów. Natomiast u niektórych pacjentów spowodowała aktywację dodatkowej kory ruchowej i ipsilateralnej półkuli móżdżku. Co więcej, mimo że aktywacja nie była aż tak duża, to wzorzec aktywacji był podobny do tego wywoływanego aktywnym ruchem dłoni.
Z drugiej strony taka sama stymulacja sensoryczna dłoni zajętej również aktywowała pierwszorzędową korę czuciowo-ruchową przeciwnej półkuli mózgu u wszystkich pacjentów, u części pacjentów z kolei dodatkową korę ruchową i korę części górnej i dolnej płata ciemieniowego. Natomiast w odróżnieniu od stymulacji ręki niezajętej, nie zaobserwowano aktywacji w móżdżku.
W badaniu wspomnianym powyżej i w kilku innych wykazano, że pasywny ruch wywołuje aktywację w kontralateralnej korze czuciowo-ruchowej, korze przedmotorycznej w obu połkulach, dodatkowej korze ruchowej, a także korze części dolnej płata ciemieniowego. (Nelles et al. 1999; Loubinoux et al. 2003; Tombari et al. 2004; Kato and Izumiyam 2013).
Aktywacja sieci czuciowych i motorycznych w mózgu oraz podobieństwo we wzorcach aktywacji w przypadku aktywnego i biernego ruchu wskazują na to, że ośrodkowa kontrola ruchu wykorzystuje aferentną aktywność synaptyczną i sugeruje tym samym, że układ somatosensoryczny pełni ważną funkcję w ośrodkowej kontroli ruchu.
Stymulacja sensoryczna może wzbudzać również u pacjentów wyobrażanie ruchowe, co oznacza w dużej mierze aktywację tych samych obszarów mózgu, które ulegają aktywacji w trakcie rzeczywistego wykonywania ruchu (Grèzes and Decety 2001).
Co więcej, zaobserwowana aktywacja w pierwszorzędowej korze czuciowej i ruchowej w trakcie stymulacji sensorycznej sugeruje, że sieci te są ze sobą funkcjonalnie powiązane. Oznaczać to może, że informacja proprioceptywna z wrzecionek mięśniowych wraz z projekcjami z receptorów stawowych i skórnych docierają nie tylko do kory czuciowej, ale także ruchowej.
Pasywny ruch dłoni aktywował również niektóre obszary drugorzędowej kory czuciowej i motorycznej, które anatomicznie połączone są na przykład ze wzgórzem, rdzeniem kręgowym, czy przeciwną półkulą mózgu. Zasugerowano zatem, że drugorzędowa kora czuciowo-ruchowa odgrywa ważną rolę na wczesnym etapie uszkodzeń głównych dróg ruchowych.
Stymulacja somatosensoryczna jako strategia terapeutyczna
Nie ma wątpliwości, że terapia pasywna nigdy nie będzie skuteczniejsza niż terapia obejmująca aktywne zaangażowanie pacjenta. Często jednak nie jesteśmy w stanie jej wykonać u pacjentów o dużym stopniu niepełnosprawności. Jeżeli aktywny ruch kończyną nie jest możliwy, to powinniśmy zastosować inne możliwe metody wspomożenia powrotu funkcji motorycznych. Jedną z nich jest właśnie stymulacja sensoryczna.
Wykazano, że u osób zdrowych trening czucia głębokiego (propriocepcji) wywołuje reorganizację reprezentacji korowej, do której dochodzi w dodatkowej korze ruchowej, a także pierwszorzędowej korze czuciowo-ruchowej po stronie kontralateralnej (Carel et al. 2000).
Co więcej, trening propriocepcji dla nadgarstka dłoni zajętej wywołał zmiany w dodatkowej korze ruchowej, korze przedruchowej i sieciach po stronie kontralateralnej do uszkodzenia (w korze części dolnej płata ciemieniowego, drugorzędowej korze czuciowej i brzusznej korze przedmotorycznej) (Dechaumont-Palacin et al. 2008). Zwiększona aktywność obszarów drugorzędowej kory ruchowej po stronie kontralateralnej może wspomagać kontrolę odzyskanej funkcji motorycznej dzięki integracji propriocepywnej.
W kolejnym badaniu Nelles i wsp. (2001) postanowili przetestować zróżnicowany, ukierunkowany na zadanie program rehabilitacji. Na początku polegał on na stymulacji sensorycznej poprzez ruchy pasywne, a następnie na ruchach aktywnych. Skutkiem interwencji była hiperaktywacja w korze dolnej części płata ciemieniowego i korze przedmotorycznej w obu półkulach mózgu, a także nieco mniejsza hiperaktywacja w pierwszorzędowej korze motorycznej po stronie ipsilateralnej. Ostatecznie mogłoby to wskazywać na mocniejsze przetwarzanie informacji sensorycznej istotnej dla wyjściowego rezultatu ruchowego.
Co więcej, bodźce somatosensoryczne są ważnym elementem procesu uczenia się nowych umiejętności ruchowych, jak i ponownego uczenia się po udarze. Stymulacja elektryczna mięśni i nerwów obwodowych połączona z treningiem ruchowym również może wzmocnić efekty treningu na poziomie plastyczności korowo-motoryczno-neuronalnej u pacjentów po udarze.
Podsumowanie
Podsumowując wydaje się, że stymulacja sensoryczna może być pierwszy krokiem w rehabilitacji osób po udarze, stanowiącym podstawę do poprawy funkcji motorycznych. Wzmożona aktywność sieci sensomotorycznych dzięki stymulacji sensorycznej może wspomagać kontrolę odzyskanego ruchu. Co więcej, stymulacja dotykowa może mieć efekt psychologiczny wpływając na rozluźnienie, zmniejszenie niepokoju i depresji (Field et al. 2005).