Badanie i ocena pacjenta po udarze od momentu wystąpienia incydentu do zażegnania ryzyka zgonu opiera się bardziej na monitorowaniu funkcji życiowych, dla fizjoterapeuty natomiast ważniejsze są skale funkcjonalne, testy kliniczne i kwestionariusze do zastosowania w trakcie rehabilitacji i na etapie bardziej przewlekłym, aby obiektywnie monitorować postępy pacjenta i skuteczność zastosowanych interwencji. W tym artykule poznasz dziewięć narzędzi, które możesz wykorzystać w swojej praktyce klinicznej.
Szacowany czas czytania: 8 minut
Czego dowiesz się z tego artykułu
Testy kliniczne i skale funkcjonalne – czym są i po co ich używać po udarze?
Testy kliniczne i skale funkcjonalne to wystandaryzowane narzędzia do oceny stanu funkcjonalnego pacjentów i postępów rehabilitacji. Zaliczyć do nich możemy również screening. Są to narzędzia przebadane, które spełniają wszystkie kryteria (ważność, niezawodność, wrażliwość na zmiany i reaktywność, znaczenie kliniczne, możliwość prognozowania). Stworzone są w celu pomiaru określonej domeny lub aspektu związanego z funkcjonowaniem.
Testy kliniczne i skale funkcjonalne pozwalają nam obiektywnie ocenić sprawność pacjenta. Wyznaczają one kierunek naszych działań terapeutycznych. Dzięki nim możemy również monitorować postęp pacjenta i jesteśmy w stanie określić, czy nasze interwencje przynoszą zamierzoną poprawę.
Co więcej, sprzyjają efektywnej, profesjonalnej współpracy. Są sposobem na rzetelne i obiektywne komunikowanie się na linii lekarz-fizjoterapeuta, pacjent/rodzina-fizjoterapeuta, zespół terapeutyczny-fizjoterapeuta. Pomagają również w przewidywaniu wyników i wyznaczaniu celów, ułatwiając planowanie programów rehabilitacji.
Co więcej, dla pacjentów po udarze informacja na temat poziomu niedowładu połowicznego nie będzie mieć tak dużego znaczenia, jak ta odnosząca się do zdolności wykonywania czynności dnia codziennego i wypełniania ról społecznych.
Jak podkreślił Harrison i wsp. (2013), z uwagi na długoterminową, powodującą niepełnosprawność naturę udaru, testy kliniczne i skale funkcjonalne bardzo dobrze sprawdzają się również jako narzędzia do pomiaru postępów (Harrison et al. 2013). To dzięki nim możemy nadać numeryczną wartość abstrakcyjnym pojęciom, takim jak niepełnosprawność.
Z tych właśnie powodów klinicyści powinni używać wystandaryzowanych, ważnych narzędzi pomiarowych, w celu oceny statusu funkcjonalnego i upośledzeń pacjenta związanych z przebytym udarem.
Testy kliniczne i skale funkcjonalne stosowane w rehabilitacji po udarze
Wskaźnik Barthel
Skala Barthel (ang. Barthel Index – BI) to skala porządkowa wykorzystywana do oceny sposobu wykonania czynności dnia codziennego (ADL – Activities of Daily Living). W skali tej ocenia się 10 zadań opisujących ADL i mobilność. Wyższy wynik wskazuje na większą zdolność do niezależnego funkcjonowania po wypisie ze szpitala. Przy punktacji każdej aktywności w skali pod uwagę bierze się czas potrzebny do jej wykonania i pomoc terapeuty, bez której zadanie nie byłoby możliwe.
Skala równowagi Berga
Skalę równowagi Berga (ang. Berg Balance Scale) wykorzystuje się w celu określenia zdolności (lub jej braku) pacjenta do bezpiecznego zachowania równowagi w trakcie określonych zadań. Skala zawiera 14 zadań punktowanych według 5-stopniowej skali porządkowej (0-4), w której 0 oznacza najniższy stopień funkcjonowania, a 4 najwyższy. Jej wykonanie zajmuje mniej więcej 20 minut. Co ważne, nie uwzględnia ona oceny chodu.
SKALA RÓWNOWAGI BERGA – POBIERZ
Test 6-minutowego marszu
Test 6-minutowego marszu (ang. 6-minute Walk Test) pozwala na obiektywną ocenę sprawności aerobowej i wytrzymałości pacjenta. Test wykonuje się na odcinku 30 metrów. Początek i koniec trasy, czyli punkt zawracania, powinien być wyraźnie oznaczony (np. słupkiem). Parametrem, który w głównej mierze zostaje poddany ocenie, to odległość, jaką pacjent pokona w ciągu 6 minut. W linku poniżej znajduje się opis wykonania testu u pacjentów z SMA, przy czym wykonuje się go tak samo niezależnie od diagnozy.
TEST 6-MINUTOWEGO MARSZU – POBIERZ
Chedoke Arm and Hand Activity Inventory
Skala Chedoke Arm and Hand Activity Inventory została stworzona do oceny funkcjonalnej sprawności zajętej kończyny górnej i ręki. Składa się z 14 zadań do wykonania. Co ważne, nie została stworzona do pomiaru zdolności pacjenta do ukończenia zadań kończyną zajętą, a raczej do zapewnienia kontekstu, w którym konieczna jest użycie obu kończyn.
CHEDOKE ARM AND HAND ACTIVITY INVENTORY – POBIERZ (język angielski)
Dynamic Gait Index
Dynamic Gait Index (DGI) sprawdza, czy badany jest w stanie utrzymać równowagę w chodzie wykonując różne zadania w różnych warunkach dynamicznych. DGI jest bardzo dobrym testem dla osób z problemami z równowagą i układem przedsionkowym oraz u osób wykazujących ryzyko upadku. Więcej na temat ryzyka upadku i strachu przed nim przeczytasz w tym wpisie → KLIKNIJ TUTAJ.
DGI składa się z 8 zadań, a każde z nich punktowane jest w skali od 0-3. Najlepszym możliwym wynikiem jest 24. Istnieje również krótsza forma DGI do pomiaru funkcji chodzenia u osób z zaburzeniami równowagi i układu przedsionkowego.
DYNAMIC GAIT INDEX – POBIERZ (język angielski)
Fugl-Meyer Assessment
Fugl-Meyer Assessment (FMA) jest skalą stworzoną specjalnie dla osób po udarze mierzącą niepełnosprawność na podstawie wykonania danych zadań. Została zaprojektowana do pomiaru funkcji motorycznej, równowagi, czucia i funkcjonowania stawów u osób z niedowładem połowicznym. Używa się jej w warunkach klinicznych oraz w badaniach w celu określenia ciężkości stanu pacjenta, opisania powrotu funkcji motorycznych oraz do planowania i oceny postępów terapii.
Motor Assessment Scale
Motor Assessment Scale (MAS) to skala używana do oceny funkcji motorycznej w codziennych aktywnościach u osób po udarze (1). Składa się z 8 zadań, na podstawie których można ocenić 8 obszarów funkcji motorycznej. Jej wykonanie zajmuje około 15 minut. Do punktacji każdego zadania służy 7-stopniowa skala (0-6), w której 6 oznacza optymalną funkcję motoryczną.
MOTOR ASSESSMENT SCALE – POBIERZ
Test wstań i idź
Wstań i idź (ang. Timed Up & Go) to jeden z testów klinicznych, oceniający sprawność funkcjonalną i ryzyko upadku po udarze.
W badaniu pacjent na komendę „Start” musi wstać z krzesła, przejść dystans 3 metrów (oznaczony pachołkiem lub wyraźną linią), zawrócić, przejść z powrotem do krzesła i usiąść. Ważne jest, aby terapeuta był blisko pacjenta w razie ryzyka upadku. Wykonuje się trzy próby, a pod uwagę bierze się najkrótszy czas wykonania.
Rivermead Motor Assessment
Ostatnią proponowaną skalą, którą możemy wykorzystać do oceny pacjenta po udarze jest ocena funkcji motorycznych Rivermead. Stosuje się ją w celu oceny funkcji globalnej, funkcji kończyny dolnej i tułowia oraz funkcji kończyny górnej. Została przetłumaczona na język polski i możesz ją znaleźć w linku poniżej.
Podsumowanie
Dzięki testom klinicznym i skalom funkcjonalnym mamy dokładniejszy wgląd w stan i objawy pacjenta po udarze. Umożliwiają ocenę oddziaływania objawów na sprawność fizyczną chorego oraz obiektywizację wpływu choroby na funkcjonalność jakość życia pacjenta.
Testy kliniczne i skale funkcjonalne stanowią ważne ogniwo łańcucha diagnostycznego. Dodatkowo pozwalają na monitorowanie efektów terapii, predykcje przyszłych następstw choroby oraz wdrożenie działań prewencyjnych, takich jak profilaktyka upadków. Są także czynnikiem mogącym wpływać na motywację i zaangażowanie pacjenta w terapię.
Wszystko to sprawia, że skale funkcjonalne, testy kliniczne i skale funkcjonalne są cennym narzędziem pozwalającym w znacznym stopniu poprawić jakość diagnostyki i leczenia osób po udarze.
Literatura
Harrison, Jennifer K., Katherine S. McArthur, and Terence J. Quinn. 2013. “Assessment Scales in Stroke: Clinimetric and Clinical Considerations.” Clinical Interventions in Aging 8 (February): 201–11