Zespół ogona końskiego to schorzenie rzadkie, jednak nieleczone niesie za sobą bardzo poważne konsekwencje. Z uwagi na to, że w naszym zawodzie często spotykamy osoby z bólem pleców i nóg, znajomość tego schorzenia i jego objawów jest bardzo ważna w diagnostyce różnicowej pacjentów z tymi dolegliwościami. Celem tego artykułu będzie scharakteryzowanie wspomnianego zespołu objawów neurologicznych.
Szacowany czas czytania: 5 minut
Czego dowiesz się z tego artykułu
Czym jest ogon koński?
Rdzeń kręgowy kończy się na poziomie kręgu Th12 lub L1 stożkowatą strukturą zwaną stożkiem rdzeniowym. Nić końcowa jest włóknistym przedłużeniem stożka rdzeniowego, która, otoczona nerwami ogona końskiego, biegnie dalej i przyczepia się do kości guzicznej.
Na strukturę zwaną ogon koński składają się nerwy rdzeniowe L1-S5. Biegną one w oponie twardej rdzenia od pierwszego kręgu lędźwiowego w dół poniżej stożka rdzeniowego. Odpowiedzialne są za unerwienie kończyn dolnych i zwieraczy, unerwienie czuciowe wewnętrznej strony ud, pachwin i pośladków i przywspółczulne unerwienie pęcherza i dystalnej części jelita.
Ogon koński jest wrażliwy na wszelki ucisk, a jego kompresja prowadzi do zespołu objawów neurologicznych, nazwanych zespół ogona końskiego.
Co to jest zespół ogona końskiego?
Zespół ogona końskiego (ang. cauda equina syndrome) to, najprościej rzecz ujmując, zespół objawów spowodowanych kompresją struktury zwanej ogon koński.
Chcąc szczegółowo zdefiniować zespół ogona końskiego natkniemy się na co najmniej 17 różnych definicji. Fraiser przeanalizował 105 artykułów naukowych, pomiędzy którymi brak jednogłośności (Fraser, Roberts, and Murphy 2009). W większości z nich jednak jako kluczowe objawy wyróżniono zaburzenia funkcji pęcherza moczowego i zaburzenia czucia.
Jedna z definicji, zaproponowana przez British Association of Spinal Surgeons, brzmi:
U pacjenta z ostrym bólem pleców i/lub nogi, sugerującego zaburzenia pracy pęcherza moczowego lub wypróżniania i/lub zaburzenia czucia w okolicy krocza, uda i pośladków może występować lub rozwijać się zespół ogona końskiego. … w przypadku braku wiarygodnych prognozujących objawów i symptomów należy rozważyć badanie MRI w trybie pilnym.
Niestety, zespół ogona końskiego to schorzenie, które niesie za sobą wiele poważnych konsekwencji dla zdrowia fizycznego i psychicznego dotkniętych nim osób. W wielu przypadkach konieczne jest stałe leczenie dysfunkcji seksualnych, okresowe samo cewnikowanie pęcherza moczowego, czy też kolonostomia. Operacja wiąże się również z leczeniem pooperacyjnych komplikacji.
Co więcej, pacjenci rzadko powracają do wcześniej wykonywanej pracy oraz zmagają się z zaburzeniami psychospołecznymi i psychoseksualnymi.
Przyczyny kompresji ogona końskiego
Najczęstszą przyczyną ucisku zespołu ogona końskiego jest przepuklina krążka międzykręgowego w okolicy kręgosłupa lędźwiowego. W większości przypadków przepuklina jest o wiele większa niż przy rwie kulszowej, jednak nawet mniejsze przepukliny mogą uciskać nerwy.
Do innych przyczyn zalicza się na przykład guzy nowotworowe, infekcje, zapalenie lub złamanie kręgosłupa, wady wrodzone, urazy odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa, czy też stenozę.
Zespół ogona końskiego – objawy
W literaturze naukowej znaleźć możemy bardzo pomocne cechy charakterystyczne zespołu ogona końskiego. Pacjent może zgłosić każdy z następujących „czerwonych flag”.
- Zaburzenie pracy pęcherza moczowego – jest najczęściej zgłaszanym problemem i może występować w postaci zwiększonej częstotliwości oddawania moczu, trudności w oddawaniu moczu, kropelkowe oddawanie moczu, słaby/rozproszony/przerywany strumień moczu, nietrzymanie moczu, lub retencja moczu.
- Zaburzenia pracy jelit – pacjenci mogą mieć problem z trzymaniem kału, kontrolowaniem ruchów związanych z wypróżnianiem i rozpoznaniem, kiedy jelito jest pełne.
- Zmniejszenie czucia – objawia się zazwyczaj w okolicy okołoodbytniczej, krocza i po wewnętrznej stronie ud.
- Dysfunkcje seksualne – mogą obejmować zaburzenia erekcji u mężczyzn, a u kobiet brak lub zmniejszone czucie w trakcie zbliżenia.
- Ból nóg – obustronna neuropochodna rwa kulszowa.
Dodatkowo częstym objawem jest ból w odcinku lędźwiowo-krzyżowym kręgosłupa, utrata lub zniesienie odruchów lub/i osłabienie w obu nogach.
Obawy i symptomy mogą być bardzo delikatne i nie do końca jasne. Dodatkowo różnią się intensywnością i mogą w odmienny sposób postępować w czasie (Ma et al. 2009).
Jeżeli historia i badanie podmiotowe czucia i siły wskazują na zespół ogona końskiego, pacjent wymaga natychmiastowej interwencji odpowiednich służb medycznych (wizyta na SOR). W przeciwnym wypadku przedłużona kompresja może doprowadzić do trwałej niepełnosprawności.